Yayınlanma Tarihi: 4 Mayıs 2018 — okunma
1805 tarihinde Erzurum’dan idarî olarak ayrılan Şarkî Karahisar tekrar Trabzon Livasına bağlanmıştır. Bu tarihlerde Ordu (Bayramlı ve Bucak) ve yine Ordu’ya bağlı Hapsamana (Gölköy) nahiyeleri de Şarkî Karahisar’a bağlıydı. Bayramlı, Ordu şehrinin 4 km güneyinde ve XIV: yüzyıl başlarında kurulmuş olan yerleşim yeridir. Mart 1801 – 27.05.1805 tarihleri arasında Canik Sancağı’nın idaresi Tayyar Mahmud Paşa’nın eline geçmiştir.
Hazinedârzâde Süleyman Paşa’nın en büyük oğlu olan Osman Bey, Trabzon Vâliliği sırasında Canik Sancağı’na muhassıl vekili olarak atandı. Babasının vefatından sonra Trabzon Vâlisi olarak atanan Mehmed Hüsrev Paşa, aynı zamanda Canik Muhassılı olarak tâyin edilmiş, o da muhassıl vekili görevine yeniden Hazinedârzâde Osman Bey’i getirmiştir.
Vâli olmadan önce “dergâh- ı muallâ kapucubaşılığı” unvanıyla bazı zaman muhassıl vekilliği ve muhassıl görevlerinde bulunan Osman Bey, vâlilik görevine yakın, tek başına Canik Muhassılı olarak atanmış ve ailenin bölgedeki nüfuzunu devam ettirmiştir. Hazinedârzâde Osman Bey ancak Mehmed Hüsrev Paşa’nın Trabzon Vâliliği’nden alınmasından sonra Canik Muhassıllığı’na tam anlamıyla hâkim olabilmiştir.14
1830 tarihli bir belgede “Trabzon Vâlisi ve ilhaken Gönye Sancağı Mutasarrıfı ve Canik Muhassılı” olarak gözükmektedir. 26 Aralık 1835 tarihinde “halen Trabzon Vâlisi ve Canik ve Karahisar-ı Şarkî Sancakları Mutasarrıfı” görevlerinde bulunuyordu. Hazinedârzâde Osman Paşa’nın Canik Muhassıllığı üzerinde kalmak şartıyla Trabzon Vâliliği’ne atanması üzerine kardeşi Hazinedârzâde Abdullah Bey, Canik Muhassıl Vekili atandı.
Hazinedârzâde Abdullah Bey, Süleyman Paşa’nın küçük oğlu idi. Hazinedârzâde Süleyman Paşa ölünce yerine büyük oğlu Osman Paşa Trabzon Vâliliği’ne getirilmiş, boş kalan Canik Muhassıllığı’na da Abdullah Bey tâyin edilmiştir. Canik Sancağı’nda muhassıl ve muhassıl vekilliğinde gösterdiği başarılardan dolayı kendisine “kapucubaşılık” unvanı verilen Abdullah Bey, ağabeyi Trabzon Vâlisi Osman Paşa’nın Mayıs 1841’de ölümünden sonra, yerine vezir rütbesiyle Trabzon Vâliliği’ne atanmıştır.14
Abdullah Paşa, Tanzimat’tan sonra da mutasarrıf olarak bir müddet daha Canik’te hâkimiyetini sürdürdü. XIX. yüzyıl ortalarında Tanzimat’ın getirdiği yeni idarî tarz ile Hazinedarzâdelerin Samsun’da sürdürdükleri hâkimiyet son bulmuş ve bundan sonra Canik’e merkezden mutasarrıflar tâyin edilmiştir.16
Trabzon Eyâleti’nin merkezi olan Trabzon kenti 1846 – 1847 yıllarında Canik, Karahisar-ı Şarkî, Ünye ve Trabzon merkez olmak üzere adı geçen sancaklardan meydana gelmekteydi.13 1864’te Ünye Kaymakamı Mustafa Efendi idi. 1871 İdare-i Umûmiye-i Vilâyet Nizamnâmesi’ne göre bazı livalar müstakil hâle getirilerek doğrudan merkeze bağlandı. 1869 – 1871’de Ünye Kaymakamı Kapucubaşı Osman Ağa’ydı. Mayıs 1872’de ise Canik Sancağı Mutasarrıfı Re’fet Mehmed Paşa’ydı. “Elviye-i Gayri Mülhaka” olarak bilinen bu sancaklar arasında Canik de vardı.3
1870’li yıllarda Canik Sancağı ve özellikle Samsun gerek yerli (Müslüman, Rum, Ermeni) nüfus gerekse Kafkasya ve Kırım’dan Rus istilâ ve baskısından kaçanların oluşturduğu kozmopolit sosyal yapısı ile ön plâna çıkıyordu. Dolayısıyla Canik 1872’de Trabzon Vilâyeti’nden ayrılarak müstakil liva hâline dönüştürüldü.4 Samsun (Merkez), Çarşamba, Bafra, Fatsa, Ünye, Terme ve Niksar Müstakil Canik Sancağı’na bağlı kazalardı. 16 Ekim 1872’de Canik Sancağı Mutasarrıfı Aziz Paşa görevi başındadır.
1867 yılında Trabzon Eyâleti’ne bağlı bir sancak olarak görülen Canik, 1877 yılında müstakil mutasarrıflık olmuştur. Mehmed Tahir 1878’de Ünye Kaymakamı’ydı. Canik’in ikinci defa müstakil olması hususunda 1908 yılında Aks-ı Sadâ Gazetesi’nde çıkan bir yazıda, 1878’de o zaman Trabzon Vâlisi bulunan Sırrı Paşa ile Canik Müstakil Mutasarrıfı Hakkı Paşa arasında bir havale akçesi yüzünden meydana gelen zıddiyet ve ihtilâfa işaret edilmekte ve bunun sonunda sancağın tekrar Trabzon Vilâyeti’ne bağlandığı belirtilmektedir.5
1886 – 1887 yıllarında Şâir Eşref Ünye’de kaymakamdır. O yıllarda Osman Nuri Paşa’nın Canik Sancağı Mutasarrıflığı’ndan ayrılışı Ünyeli Ali Rıza adlı bir kişinin 01 Eylül 1888 tarihinde yazdığı bir arzuhalle başlamıştır. Ünyeli Ali Rıza, Osman Nuri Paşa’nın uygunsuz hareketlerinden bahisle kendisini haksız yere altı aydan fazla hapsettiğini merkeze şikâyet etmiş ve bu şikâyet üzerine 03 Aralık 1888 tarihinde tahkikat açılması kararlaştırılmıştır. Açılan tahkikat sonucunda Osman Nuri Paşa görevden alınmış ve 10 Haziran 1889 tarihinde yerine Nasuhî Bey getirilmiştir.22
1887 – 1888 tarihlerinde Osman Nafiz Efendi Ünye Kaymakamı’dır.
İngiliz Konsolosu Longworth’a Göre Trabzon Eyâleti’nde Canik ve Ünye yöneticileri hakkındaki rapor şu şekildedir:
Canik (Samsun) Sancağı Mutasarrıfı Mustafa Nuri Paşa, yaşı 45, göreve başlama tarihi Temmuz 1893, Abidin Paşa’nın damadı, Sırrı Paşa’nın kardeşi. Ünye: Kaymakam İbrahim Lütfi Bey, yaşı 35, göreve başlama tarihi Aralık 1893, kavgacı ve yolsuz. Erzurum Vilâyeti’nde Pasinler’e transfer olmak üzere. Canik (Samsun) Sancağı Mutasarrıfı Halil Hamdi Bey, yaşı 54, göreve başlama tarihi Temmuz 1895, iyi, yetenekli, dürüst, Fransızca biliyor. Ünye: Kaymakam Hacı İbrahim Halil, yaşı 30, göreve başlama tarihi Kasım 1897, vilâyetteki en iyi kaymakam.12
Tarihî coşku ve perspektiften Ünye’ye selâmlar.. esen kalınız.
Devam Edecek…
KAYNAKÇA :
3 ORTAYLI, İlber – Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, İst., 1985.
4 Trabzon Vilâyeti Salnâmesi 1289, sh.53 vd., Trabzon Vilâyeti Salnâmesi 1290 – 1291.
5 Aks-ı Sadâ – 3 Subat 1324, sh. 4; BOA DH. MUİ 30-2/26, Belge No.: 7, Samsun Belediye Reisi Necip Bey’in Sadaret’e yazısı, 18 Şubat 1325.
12 HALAÇOĞLU, Ahmet – İngiliz Konsolosu Longworth’a Göre Trabzon Vilâyeti (1892 – 1898), 26 sh., Belleten, C. LXVII, 56.
13 I. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Samsun, 1986, sh. 192.
14 BAY, Abdullah – Canik Muhassıllığı İçin Yapılan Siyasî Mücadeleler, Journal of Black Sea Studies (Karadeniz Araştırmaları), issue : 19/2008, pages : 67 – 85.
16 YOLALICI, Mehmet Emin – XIX. Yüzyıl’da Canik Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara, 1998, sh. 13.
22 BA., İ. DH., Dosya No.: 1138, Gömlek No.: 88838.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.