son haberler

Karadeniz’e Damgasını Vuran Nücûmîler

Yayınlanma Tarihi: 12 Ekim 2018 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Günümüzde “astroloji” olarak nitelendirdiğimiz ‘yıldızların hareketinden geleceği öğrenme işi’ne eskiler “ilm-i nücum” derlerdi. Nücûmî; Arapça nucūmyıldızlar, yıldız ilmi, astroloji” sözcüğünden alıntıdır ve ‘yıldızlarla ilgili, yıldızlarla uğraşan’ anlamında kullanılır. Nucūm kelimesi de Arapça nacmyıldız” sözcüğünün çoğuludur.

Karadeniz’de sıkça kullanılmayan bu sözcükle anılan iki önemli şahsiyetin varlığını birçokları bilmekteydi. Mevcut bilgiler çerçevesinde biz de malûmu ilân ederek bu zatları günümüze taşımak ve unutulmamaları adına birkaç tespiti sizlerle paylaşacağız.

Eski Ordu fotoğraflarının bazılarının ön yüzünde “Foto T. Nücumi” yazısı birçoğumuzun dikkatini çekmiştir. Asıl adı Mehmet Temel UZLU olan bu şahıs çektiği fotoğraflar üzerinde ‘Nücumi’ mahlâsını ve mahlâsla uyumlu YILDIZ işaretini kullanırdı.

Siyasetle uğraşanların hâfızalarında ve TBMM albümlerinde vaktiyle Trabzon’da Belediye Başkanlığı ve Mebusluk görevlerini de ifa eden Mehmet Temel NücumiGÖKSEL’in ismininde yer ettiğini hatırlayalım.

Her iki şahsın, adlarındaki Mehmet TEMEL ve NÜCUMİ kelimelerinin benzerliği, sıkı CHP’li ve Karadenizli olmalarının ötesinde ortak bir yanları yoktur. Ordulu Nücumi Trabzonlu Nücumi’den 21 yıl sonra dünyaya gelmiş ve ilki 67, diğeri 68 yıl yaşamış.

Meclis kayıtlarında adı “Temel”, nüfus kaydında “Mehmet Temel Nucumi” olarak geçen Türk bürokrat Hacı MüftüzâdeTemel Nücumi Bey eski memurlardan Süleyman Bey ile Zakire Hanım’ın oğludur. Büyük babası şehrin 46 sene müftülüğünü yapmış âlim bir zattır. 1891‘de (R. 1307)Trabzon’da doğan bu zat hâl tercümesine göreyedi senelik idâdî tahsilini ikmal ettikten sonra tuhafiye ve manifatura ticaretine başlar. Bilâhare ticarî faaliyetini tevsi ederek Mobilya Koll. Şti.’ni tesis eder ve daha sonra Trabzon’da Belediye Başkanı(1928 – 1930) seçilir.

1938’de mansub(atamalı) Belediye Reisliği uygulaması kaldırılıp eski müntehap(seçimli) uygulamaya dönüldüğünden M. Temel Nücumi GÖKSEL bu kez seçimle gelmiştir. Zaman bakımından zaruretle kısmî bir seçim olmuş, sonra normale dönülmüştür.1

Genel Müfettişlik uygulamalarının bir sonucu olarak, 02 Şubat 1937 tarihli kararnameye istinaden seçilmiş başkan Kadri Mesut (EVREN) görevden alınarak, Trabzon Belediyesi Başkanlığı’na Cemal TURFAN atanmıştır. 1939 yılı başlarında ise Turfan’ın görevden alınması üzerine belediye başkanlığına bir müddet Genel Müfettişlik müşavirlerinden Bahri DOĞANAY vekâlet etmiştir. 19 Temmuz 1939 tarihli başka bir kararname ile atanmış başkan uygulamasına son verilerek, M. Temel Nücumi GÖKSEL yeni başkan seçilecektir.2

Rumî 21 Kânûnu evvel 1331’de (M. 1916)Trabzon İli MektûbîKalemi Müsevvidliği, R. 01 Şubat 1332’de (M. 1917)Ordu MuhâcirînKomisyonu Başkâtipliği, serbest ticâret, 01 Nisan 1929’da Trabzon Belediye Başkanlığı, 16 Ağustos 1939’da yeniden Trabzon Belediye Başkanlığı,TBMM VI.Dönem(ara seçim 18.09.1939) CHP Edirne Mebusluğu (07.09.1939 – 15.01.1943), VII.Dönem (08.03.1943 – 14.06.1946 CHP Trabzon Milletvekili) ve VIII. Dönem (05.08.1946 – 24.03.1950 CHP Trabzon Milletvekili)olmak üzere toplam 2.513 gün milletvekilliği yapmıştır.Üç dönem milletvekilliği yaptıktan sonra 28 Ekim 1950’de emekliye ayrılır. Dört ictimâ senesi başında İktisat Encümeni’ne azâ seçilir ve muvakkat encümenlerde azâ olarak görev yapar.Fevziye (1899 – 1995) Hanım’la evli olup çocuğu yoktur.CHP’nin ilk kuruluşundan beri üyesi olarak çalıştı ve hayr kurumlarının muhtelif bölümlerinde görev aldı. 13 Aralık 1959 tarihinde, 68 yaşında vefat etti.3-4

Temel Uzlu ve Mizah Gazetesi Tilki…” makalesinde Tuncer ENGİN; “Ordu’da Fotoğrafçılık, Gazetecilik, Şâirlik ve Kitap Yazarlığı yapan Temel UZLU Ordu ile ilgili birbirinden güzel çektiği özel eski Ordu fotoğraflarında Foto Nücumi imzasını kullanmış ve yanına mutlaka bir de yıldız amblemi çizmiştir! Eski resimlerdeki Foto Nücumi rumuzlu fotoğraflar Temel Uzlu’ya aittir.” der.5

Ordu’nun Görsel Hâfızası Foto Nücumi: Temel UZLU’ adlı makalesinde “Foto Nücumi’nin Temel UZLU olduğunu sanırım rahmet ve minnetle andığım Sıtkı ÇEBİ’den öğrenmiştim.” diyor Araştırmacı, Yazar Hikmet PALA.6

Eski Ordu fotoğraflarının bazılarının köşesindeyıldız bazılarında Foto T. Nücumi bazılarında da beyaz renkli el yazısıyla mekân bilgileridikkatinizi çekmiştir. Bunlar, M. Temel UZLU fotoğraflarına ait kişiye özel tanımlayıcı kimlik ifadeleridir.

Cumhuriyet Senin Yarınındır, Geleceğine Sahip Çık” adlı 75. Yıl Özel Dergisi’nde Cumhuriyet’in Ordulu Fotoğrafçıları olarak M. Temel UZLU, Mehmet BALKAN başta olmak üzere damadı Gündoğdu GÜRSOY ve ‘derviş’ lâkaplı Şükrü DÜZGÖREN isimleri zikredilmektedir. Ve daha sonraki yıllarda Foto Millet olarak bilinen Topçamlı Zikri AYDOĞAN ile Stüdyo Lâle fotoğrafçısı olan Nedim ŞİMŞEK yan yana Düz Mahalle’deki Polis Karakolu’nun arka sokağındaki dükkânlarının önünde uzun yıllar hızlı vesikalık resimlerle hizmet vermiş birer küçük esnaflarımızdı.7Çektikleri Ordu manzaralı güzel fotoğraflar günümüze kadar muhafaza edilmeseydi eski Ordu hakkında görsel olarak hiçbir vesikalı anımız olmayacak, yeni nesil gençlerimiz Eski Ordu’yu tanımayacaklardı bile..!8

UZLU’nun“Haramiler” kitabının arka kapağında yer alan “Temel Uzlu’nun Kimliği” başlıklı yazıda “Nerede ve kaç tarihinde doğduğu ve hangi okulları bitirdiği nenize gerek. Sadece kalemi elinde erkişi ve okuryazar bir kişidir.Ut çalar, kanun çalar, keman çalar, dalkavuklara ıslık çalar ama para çalmaz! Nerede, kaç tarihinde doğduğu, hangi okulları bitirdiği kararını kitabı bitirdikten sonra siz verin.5-9 bilgilerine ulaşabiliyoruz.

Ordu manzara fotoğraflarını 1934 yılından itibaren “Foto Nücumi” adıyla kartpostal haline getirip satışa sundu. Ordu’nun 1930’dan 1970’lere kadarki birçok manzara ve sosyal faaliyet fotoğrafını o çekti. Aynı zamanda bakkal – tuhafiyeci olarak da iş gören bir fotoğrafçı dükkânı vardı. Temel UZLU CHP ilçe ve il yönetimlerinde bulundu. 1950’li yıllarda DP’liler dükkânını yakmaya kalkışıp yağmaladılar; buna rağmen CHP’den vazgeçmedi.5

Seçme Fıkralar (1962), Suçlu Aranıyor (1967), Sallabaşlar (1972), Haramiler (1970) ve Ordu’lu Ozanlar (1972) adlı eserleri yayımlanmıştır.Haramiler’in arka kapağındaki bilgilere göre 5 büyük eseri daha baskıya hazırladığını ve yine yılmadan 3 eseri daha yarıladığını öğreniyoruz. Güzel Ordu, Birlik ve Ordu Postası gibi gazetelere ve Akobuz Dergisi’ne yazılar ve fıkralar yazıyor, haber yapıyordu. Aynı zamanda CHP’nin ulusal yayın organı olan Ulus Gazetesi’nin Ordu muhabirliğini de uzun yıllar yürüttü. 12 Kasım 1952 ile 26 Mayıs 1954 tarihleri arasında TİLKİ adını verdiği bir de mizahî gazete çıkarmıştı.9 Uzlu, 1952 yılında Tilki adıyla, Ordu ilinin ilk mizah gazetesini yayımladı. İki yıl boyunca 76 sayı yayımlanan bu gazetede daha çok siyasal taşlamalara, yergilere yer verdi.5

Temel UZLU’nun ölümünden sonra Düz Mahalle’de bugün Temel Uzlu Sokağı’ndaki evinde sakladığı tüm arşivinin Çarşamba Pazarı’ndaki bir çöpe atıldığı5-9 bilgisi ise bizleri ziyâdesiyleüzmüştür.

1912 Ordu doğumlu UZLU, Rahmi Bey ve Mürvet Hanım’dan olma. Hacer Hanım’la evli ve çocuğu da yok. 24 Mayıs 1979 tarihinde Düz Mahalle’deki evinde öldüğünde 67 yaşındaydı. Hükûmet Caddesi üzerinde bulunan fotoğrafçı dükkânına gelenlerin fotoğraflarını çeken UZLU aynı zamanda Ordu’nun güzel manzaralarını da fotoğraflıyordu. Neredeyse her hafta yine kendisi gibi bir motosiklet tutkunu olan Edip ÖZER adlı gençle birlikte Ünyetarafına yolculuk ederdi. Orkestralarda cümbüş de çaldı. Gençler Yurdu Kulübü’nün kurucuları arasında yer aldı.9

Ordu ilinde fotoğraf sanatının tanıtılması, geliştirilmesi ve yaşatılması için çok emek veren ve bugün eserleriyle birlikte ismi yaşayan M. Temel UZLU’nun titizlikle hazırlamış olduğu ve 1972 yılında yayımladığı 166 sayfalık “Ordu’lu Ozanlar10 adlı kitabında dört Ünyeli Şâir’in yaşam öyküsü ve birkaç şiiri de verilmişti. Bunlar; Ünyeli Şâir SERVER, Ünyeli Şâir Mehmet Usta, Ziya PEHLÜL(1889 Terme – 19.09.1914 Ünye) ve Mazhar HAZİNEDAR’dır(1849 – 1894).11

Yaşamlarında geride bıraktıklarıyla yıldızlaşan nice nücûmî değerlerin yetişmesi dilek ve temennisiyle esen kalınız…

 

KAYNAKÇA :

  1EMLÂK Ansiklopedisi – Trabzon Belediye Başkanları (Temel Nücûm’i GÖKSEL)http://emlakansiklopedisi.com/wiki/trabzon-belediye-baskanlari

  2KÜÇÜKUĞURLU, Prof. Dr. Murat – Cumhuriyet Dönemi’nde Trabzon’un Su Meselesi ve Atasu Projesi,ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I/1, Aralık 2015, Sayfa: 7-30.

3VİKİPEDİ Özgür Ansiklopedi – Temel Nücûm’i Göksel http://www.wikiwand.com/tr/Temel_N%C3%BCc%C3%BBm%27i_G%C3%B6ksel

4GÜNAY, Ş. Şenal – Türk Parlamento Tarihi, TBMM VI. Dönem, TBMM Vakfı Yayınları No.: 39https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1270

5ENGİN, Tuncer – Temel UZLU ve Mizah Gazetesi Tilki…,https://ordudegisimgazetesi.tr.gg/Tuncer-Engin.htm

6PALA, Hikmet – Ordu’nun Görsel Hâfızası Foto Nücumi: Temel UZLU, Ordu Olay Gazetesi, http://www.sanalbasin.com/ordunun-gorsel-hafizasi-foto-nucumi-temel-uzlu-5347433/

  7GÜNEY, Hüseyin Naim – Şipşak Fotoğrafçı Derviş Usta’nın Hikâyesi, Ordu Vizyon Gazetesi, 23.02.2015.

8ENGİN, Tuncer – Temel UZLU ve 931 Atik İbrahim Paşa Câmii..,http://www.ordukentgazetesi.com/author_article_print.php?id=812

  9PALA, Hikmet – Ordu Tarihinde Olaylar ve İnsanlar, Eylül 2015, I. Basım, 351 sayfa.

10UZLU, Temel – Ordulu Ozanlar, İl Basımevi, Ordu, 1972, 166 sayfa.

11MİSTEPE, M. Ufuk – Ordulu Ozanlar Kitabında Ünyeli Şâirler, Ünye Haber Gazetesi, 06.01.2012, Yıl: 9, Sayı: 1166.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku