son haberler

Osmanlıca Belgelerde Ünye – I

Yayınlanma Tarihi: 6 Temmuz 2018 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Bloğunda yayınlanmış 1200’ün üzerinde çevriyazı çalışması ve 17 basılı yayını ile araştırmacıların dikkatini çekmeyi başaranAraştırmacı, Yazar, NahhatSayın Murat Dursun TOSUN’un ele aldığı bazı belgeler Ünye ve Ordu hinterlandını da ilgilendirmekte. Bir kısmını daha önce Ünye Haber Gazetesi’nde makaleler halinde yayımlamıştım. Tespit ettiğim diğer belgeleri de özet halinde bu yazı dizisinde sizlerle paylaşıyorum.

Sayın TOSUN, bu arada her çalışmasında yaptığı gibi belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu üyelerinide isim isim zikrederekbloklarında onlara teşekkür etmeyi ihmal etmemiş.

İlk belge 1903’te Giresun Kaymakamı’nın azledilmesi ve yerine Ünye Kaymakamı Halil İbrahim Paşa’nın tâyin edilmesi ile alâkalı.Giresun Kaymakamı Ziya Bey içki âlemlerine aşırı meylettiği için işini aksatmaya başlamıştır. Bunun üzerine muhtelif defalar uyarılarak kendisine çeki düzen vermesi istenilmiştir. Ancak nasihatler de fayda vermeyince Giresun’un konumu gereği arz ettiği durum da dikkate alınarak başka çözümler aranmıştır. Önce Ziya Bey’in başka bir yere tâyin edilmesi düşünülmüş ise de bu haliyle orada da aynı huyunu devam ettireceğinden kendisinden verim alınamayacağı değerlendirilerek azledilmesine karar verilmiştir.1

Ziya Bey’in azledilmesinden sonra da onun yerine Ünye Kaymakamı Halil İbrahim Paşa, ondan boşalan Ünye Kaymakamlığı’na da Bayındır eski kaymakamı Arif Beytâyin edilmiştir. Orijinal belgenin transkribe edilen hali şöyledir:

Hû, Giresun kazası kaim-makamı Ziya Bey’in işrete inhimakı(düşkünlüğü) hasebiyle ifa-yı vazife hususunda betaet(tembellik) göstermekte ve kendisine edilen nesayihin(nasihatin)te’sirigörülememekde olduğundan ve şu hâl umûr u mu’âmelat-ı kazanın hüsn-i cereyanına mâni olmakda bulunduğundan ve kaza-i mezkûr ise sahilde bulunan kazaların en mühimi ve bir çok mahallerin iskelesi olmak mülasebesiylehüsn-i idareye (iyi idare edilmeye) muhtaç olduğundan vakıa kaim-makam-ı muma-ileyhin işrete inhimakından(oyun ve eğlenceye düşkünlüğünden) dolayı ifa-yı vazifece tekasülünden(işinde gevşekliğinden) başka zahir halde kanunen mucib-i azl bir hareketi görülmediğinden ve işret-i seyyi’esiyle(içki içme kötülüğüyle) tahvil-i me’muriyet ettirilmesi (görev yerinin değiştirilmesi) kendisince mucib-i intibah olunarak (hakikati anlayıp yanlıştan dönmesi)tehzib-i ahlâk (ahlâkını güzelleştirmesi) ile me’muriyet-i ahiresindehüsn-i ifa-yı vazifeye çalışması me’mul olduğundan bahisle muma-ileyhin diğer mahalle tahvil-i me’muriyeti Trabzon vilâyetinden resen ve cevaben tevarüdidüb havale buyurulan 17 Haziran Sene (1)319 (29 Haziran 1903) ve 16 Temmuz Sene minh(aynı)(29 Temmuz 1903) tarih ve doksanbeş numerolu mazbata ve şifre telgrafname halinde iş’ar olunmuştur.

Muma-ileyhZiya Bey’in beyan olunan haliyle Giresun gibi ehemmiyet-i mevkiyesiderkâr olan bir kazada devam-ı me’muriyeti ve tehzib-i ahlâk etmedikçe (ahlâkını düzeltmedikçe) de diğer bir kazaya tahvil-i me’muriyeti muvafık-ı maslahat olamayacağına binaen azliyle ikinci sınıfdan olan mezkûr kaim-makamlığa Ünye kaim-makamı Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâneden mezun ve sınıf-ı mezburdanintihabnâmeyi haiz olan Halil İbrahim Paşa’nın nakli ve üçüncü sınıfdanÜnye kaim-makamlığına da Bayındır (İzmir taraflarında bir kaza) kaim-makam-ı sabıkı müntehabinden(taşra idare meclis üyelerinden) Arif Bey’in tâyininezd-i sami-i cenâb-ı nezâret-penâhilerinde rehin-i tasvib buyurulduğu takdirde ifa-yı muktezası zımnında mezkûr mazbata ve telgrafname halinin musaddak suretleri leffen takdim kılındı. Ol-babdaemr ü ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.Fi 15 Cemaziye’l-evvel Sene (1)321 ve fi 26 Temmuz Sene (1)319 (8 Ağustos 1903)

Mazbata ve telgrafname suretleri, Dâhiliye Mektûbi Kalemi Huzur-ı Âlî-i Sadâret-penâhiye fi 22 Cemaziye’l-evvel Sene (1)321 ve fi 3 Ağustos Sene (1)319 (16 Ağustos 1903) tarihlerinde leffen(yazı ekinde)takdim ve tesyir kılınmıştı(gönderilmişti).1

Dâhiliye MektûbiKalemi’nden Trabzon Vilâyet-i Âlîyyesi’ne gönderilen ve Evrak-ı Muhasebe’ye havale olunan fi 18 (Ş) Şaban Sene (1)321 ve fi 27 Teşrin-i-evvel Sene (1)319 (9 Kasım 1903) tarihli belgede ise şunlar yazılıdır:

Giresun kazası kaim-makamlığına Halil İbrahim Paşa’nın ve Ünye kaim-makamlığına Arif Bey’in tâyini buyuruldukları evvelce bildirilmişdi. Hizmete mübaşeretleri tarihinden i’tibaren muma-ileyhimadan Halil İbrahim Paşa’ya binbeşyüzyetmişbeş (1575) ve Arif Bey’e binyüzyirmibeş (1125) kuruş maaş tahsis kılındığından oracada muktezasının ve Halil Paşa’nın maaş-ı sabıkına nisbetleterfisi olan dörtyüzelli kuruşla her ikisinin tevkifat-ı mezkûre-i saireleri hakkındaki hükmnizamen icra ve vazifeye mübaşeretleriyle seleflerinin infikakı(görevden ayrılması) tarihlerinin inbası ve Arif Bey’in yüzde altıdan maada harcirahı olan dört yüz yetmiş beş buçuk kuruşun yüzde beşi Bâb-ı ÂlîTeshilâtSanduku’na gönderilmek üzere mahallî muvazenesine dahil bulunan harcirah tertibinden tesviye ve i’tasıylacedvel-i masarifataidhali(masraf cetveline dahil edilmesi) lüzumunun ve Halil İbrahim Paşa’ya ser vilâyet dahilinde becayiş-i me’muriyeti icra buyurulmasından dolayı harcirah itası lâzım gelmeyeceğinin muhasebe ifadesiyle beyanına ibtidar kılındı. Ol-babda.1

1810 tarihli bir hatt-ı hümayûn belgesinde “Hazinedârzâde Süleyman Ağa’nın Maiyyetine Talep Ettiği Âyânların Adları” yer almakta. Oldukça eski sayılacak bu hatt-ı hümayûn belgesinden bölgemizle ilgili detayları öğreniyoruz. Hazinedârzâde Süleyman Ağa Canik Muhassılı iken Şebinkarahisar da kendisine bağlı idi. Belgede adı geçen Çeçenzâde Hacı Hasan Paşa da onun kapıkethüdası görevinde bulunmaktaydı. Her iki ağa da yani Hazinedârzâde Süleyman Ağa ve Çeçenzâde Hacı Hasan Ağa ilerleyen zamanlarda paşa unvanı alarak sırasıyla Trabzon valisi olmuşlardır.2

Konu: Hazinedârzâde Süleyman Ağa’nın diğer mektubta talep ettiği memuriyetlerin biri verildiği taktirdemaiyyetinetâyini iktiza eden âyânların isimlerini hâvi pusula. Hû, Hasbe’l-vakit me’muriyet-i çakeranem iktizasında teshil-i emr ü maslahat ve asker içün maiyet-i çakeranemeta’yinineevamir-i aliyyeısdar olunacak (gönderilecek)ağavat(ağalar) defteridir.Fi 4 gurre (N) Ramazan Sene (1)225

-Karahisar’daSuşara’yanıKapucubaşıÇeçenzâde el-Hac Hasan Ağa emr-i âlî-1. -Amasya’dan Özlü Yusuf Ağa’ya ferman-ı âlî-1. -Ve yine Amasya’dan ismi açık ferman-ı âlî-1. –Ordu havalisinde Perşenbea’yanı Ömer Ağa ve Salih Ağa ve Ordu kazalarında mecmu’ ağavat büyük küçük onaltı ağa isim yerleri açık ferman-ı âlî-1.

-Ünye a’yanı Cano oğlu Ömer Ağa’ya ferman-ı âlî-1.-İskefsera’yanı Milas Voyvodası Numan Ağa ferman-ı âlî-1. -Köprü a’yanıÇıblak Hacı Ali Ağa oğlu Ahmed Ağa’ya ferman-ı âlî-1. -Boyabad’daGökeller Ağası Ahmed Ağa ferman-ı âlî-1.-Karahisar’da Od a’yanı Hasan Beğ ve Yakacak a’yanıMehmedSa’idBeğ ve Naiblüa’yanı Abdülbaki Beğ ferman-ı âlî-1. -Kaza-i Erbaa a’yanı Mustafa Ağa-1.

Saadetlü karındaşım Hacı Hafız Efendiyi ne mahalle me’muriyetimizeğerciemr u ferman buyrulursa bâlâda(yukarıda) mastur (yazılmış)ağvata(ağalara) teshil-i maslahat ve askerin ve ağvatın(ağaların) ihraçlarına ve her dürlü nefiy? Yine umurumuz içün bizim gittiğimiz mahalle gitmeleri içün her birlerine birer evamir-i âliyyeısdatına dikkat edesiz bu defa me’muriyetimiz mahfi (gizli)olmağla bu defter sende mestur (gizli, saklı) dursun iş zahire (ortaya) çıkınca fermanlar dahi ol-vakit yapdırıla… Fi gurre (N) Ramazan Sene (1)225 (30 Eylül 1810)Hazinedârzâde Es-Seyyid Süleyman2 Devam edecek

KAYNAKÇA :

1TOSUN, Murat Dursun – 1903’te Giresun Kaymakamının Azledilmesi, 09 Nisan 2016, Arşiv Fon Kodu:DH.MKT. Dosya No.: 753, Gömlek No.: 29, 22 (Ca) Cemaziye’l-evvel 1321 (16 Ağustos 1903),https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/04/09/1903de-giresun-kaymakaminin-azledilmesi/

2TOSUN, Murat Dursun – 1810 Tarihli Bir Belgede Hazinedarzâde Süleyman Ağa’nın Maiyyetine Talep Ettiği A’yanların Adları, 03 Kasım 2015, Arşiv Fon Kodu: HAT, Dosya No.: 983, Gömlek No.: 41650 D, Tarihi: 01 (Z) Zilhicce 1225 (28 Aralık 1810)https://muratdursuntosun.wordpress.com/2015/11/03/1810-tarihli-bir-belgede-hazinedarzade-suleyman-aganin-maiyyetine-talep-ettigi-ayanlarin-adlari/

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku