son haberler

Son Devir Ünyeli Osmanlı Ulemâsı – I

Yayınlanma Tarihi: 30 Eylül 2017 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Osmanlı’da hukukçu, öğretim üyesi ve din adamlarının oluşturduğu zümreye ULEMÂ (Âlimler) denilmekteydi. Buyurdular ki: Sôfiyyenin işi görmek, ulemânın işi ise bilmektir. Fukâra (tasavvuf ehli) işleri Hak’tan görür, ulemâ Hak’tan bilir.

Osmanlı Ulemâsı hakkında derli toplu bir çalışmayı 1981 yılında Sadık ALBAYRAKSon Devir Osmanlı Ulemâsı” adlı eserinde Medrese ve Millî Gazete Yayınları arasında beş cilt olarak yayımlamıştı. Eserdeki Ünyeli Osmanlı Ulemâsı’nı sizlere aktarmaya çalışacağım. Aynı konuda bir diğer çalışmayı da Ünyeli Araştırmacı ve Yazar İrfan DAĞDELEN daha sonra “Sicill-i Ahval Defterlerinde Ünye Doğumlu Osmanlı Devlet Adamları” adlı 160 sayfalık eserinde 2004 yılında Ünyeliler Derneği Yayınları arasında yayımlamıştı.

Ünye doğumlu bu ilim erbâbını isterseniz daha yakından yaşam öyküleriyle tanıyalım.

AHMET ŞÜKRÜ EFENDİ (Ünyeli)1

«Kadızâde» denmekle mâruf nüvvabtan Mehmet Kadrî Efendi’nin oğlu olup, 1279 H. senesinde Ünye’de doğmuştur. Ünye’de rüştiyeyi bitirdikten sonra Müderris Ali Efendi’den sarf, nahiv, mantık, halebî, mültakâ ve dürer okumuştur. Ayrıca İstanbul’da Bayezit Dersiâmlarından Mustafa Efendi’den ulûm-i âliye ve âliyeyi tederrüs ederek icâzet almıştır.

9 Teşrinievvel 1301’de Eyüp Mahkeme-i Şer’iyyesi’nde kâtiblik vazifesi ile devlet hizmetine dahil olmuştur. 3 Teşrinievvel 1306’da Mecidözü Kazası Niyâbeti’ne tâyin olunmuştur. 7 Teşrinievvel 1308’de ayrılmıştır. 5 Mayıs 1309’dan 14 Mayıs 1311’e kadar Daday, 10 Ağustos 1311’den 1 Mart 1313’e kadar Gürün, 23 Temmuz 1314’den 1 Temmuz 1316’ya kadar Sarışaban, 2 Teşrinievvel 1316’dan 12 Eylül 1318’e kadar Araç, 17 Mart 1319’dan 23 Şubat 1320’ye kadar Karaman Kazaları Niyâbetleri’nde bulunmuştur.

Kanuna muhalif hareketlerinden ötürü Sarışaban Kazası’nda mahkemeye verilmiş ve sonunda suçsuz görülmüştür. Karaman’dan hizmetini iyi bir şekilde ifa ettiği tebeyyün ettiğinden 5. sınıf niyâbete terfi ettirilmiştir. Bunun üzerine 21 Temmuz 1321’den 05 Temmuz 1323’e kadar Karaisalı, 6 Kânunisani 1323’den 23 Haziran 1325’e kadar Köprü Kazaları niyâbetlerinde bulunmuştur. Son vazifesinde hakkında tekrar şikâyet vâki olduğundan azl edilmiştir. Buna sebep olarak da gayr-ı resmî çekilmesi gereken bir telgrafın ücretini sahibinden alarak resmen çektirmiş olmasıdır.

12 Ağustos 1326’dan 22 Temmuz 1328’e kadar Çeşme Niyâbeti’nde bulunmuş ve bu tarihten itibaren mazulen vazifeden ayrılmıştır. Fakat 08 Mayıs 1329’da Mesudiye Kazası Niyâbeti’ne tâyin edilmiştir. Akabinde İrade-i Seniyye ile 3 Kânunievvel 1329’da Beyanabad Niyâbeti’ne nakl edilmiştir. 13 Mayıs 1330’da buradan ayrılmıştır. Medrese’tül Kuzat’tan mezun olmadığından kadılığa tâyini muvafık görülmemiş ve 15 Teşrinievvel 1331’de Kalecik Kazası’na bağlı bir nahiyenin niyâbetine tâyin edilmiştir. (Sicil Defteri, c. 5, sh. 44)

ALİ ENVER EFENDİ (Ünyeli)1

Nüvvab’tan El-Hac Ali Efendi’nin oğlu olup, 1264 Hicrî yılında Ünye Kazası’nda doğmuştur. İlk tahsilden sonra İstanbul’a gelerek Bayezit Câmii Dersiâmlarından Hafız Eşref Efendi merhumun halka-i tedrisine devam etmiş ise de Mekteb-i Kuzât’ta ikmal-i tahsil ile tarîk niyâbetine sulükî hesabiyle icazet alamamıştır. «Sema’hane-i Edeb» ve «Kurûn-i Hakkî» adlı Arapça risaleleri terceme suretiyle ruhsatnâme istihsal etmiştir. Türkçe ve Arapça tekellüm ve kitabet ettiği gibi Farsça’ya âşina bulunuyordu.

6 Receb 1292 senesinde Mekteb-i Kuzât’tan neş’et etmiştir. 5. sınıf niyâbet ehliyetnâmesine haiz olan Ali Enver Efendi, 18 Kânunisani 1291 senesinde Çarşamba, 25 Mart 1295’de Edlib, 14 Teşrinievvel 1298’den 5 Kânunisani 1300’e kadar saniyen Çarşamba niyâbetine tâyin edilmiş ve 7 Kânunisani 1300 tarihinde Canik Bidayet Mahkemesi Ceza Reisliği’ne tâyin edilmiştir.

Hakkında vâki olan şikayet üzerine 9 Teşrinievvel 1302’de azl ile 07 Ağustos 1303’den 16 Temmuz 1305’e kadar Lâpseki, 21 Kânunisani 1305’de Biga, 3 Kânunievvel 1306’da Alaşehir ve 15 Haziran 1307’de Ordu Niyâbeti’ne nakl etmiştir. Ordu Müftüsü ile Müderriszâde Ahmet ve Mehmet Sait Efendi imzalı telgraflarla şer’i şerîfe mugayir hareketlerle salât-ı hamseyi terk ve işrete devamı, niyâbette kalması şer’î bakımından mahzurlu görülerek 14 Eylül 1308’de azl edilmiştir. 12 Teşrinisani 1309’da Çerkes, 31 Mayıs 1312’de Ünye (4 Kânunievvel 1312’den 31 Mart 1313’e kadar Ünye Kaymakam vekâletinde bulunmuştur), 15 Mart 1315’de Yıldızeli, 12 Kânunisani 1317’de Merzifon Niyâbeti’ne (burada iken Ermeni Kilisesi ile bir takım hâdiseler meydana getirmiş ve asayişi bozar mahiyette görüldüğünden) buradan azl ile 29 Eylül 1319’da Dâridere (Edirne) Niyâbeti’ne tâyin edilmiş ve 12 Nisan 1322’de Bilâd-ı Devriye’den Maraş Mevleviyeti tevcîh olunmuştur.

29 Haziran 1323’de Mihaliç Niyâbeti’ne tâyinle üçüncü sınıf memuriyete terfi’i suretiyle 01 Eylül 1324’de Meclis-i Meşayıh Başkâtibliği’ne tâyin edilmiştir. Fetvâhane’de müteşekkil Tensîk Komisyonu kararı ile 01 Eylül 1325’de bu kâtiblikden ayrılmıştır. Aynı tarihte ise Meclis-i Mesalih-i Talebe Kâtibliği’ne tâyin edilmiştir. Buradan da ayrılarak 16 Teşrinievvel 1325’de Yeniköy Niyâbeti’ne tâyin olunmuş ve 24 Eylül 1327’de hıtam-ı müddetine mebni infisal etmiştir.

Uhdesine Gurre-i Rebiulevvel 1324’de Bilâd-ı Devriye’den Maraş Mevleviyeti tevcîh olunmuştur. 12 Teşrinisani 1329’dan itibaren mazuliyet maaşı almış ve 11 Teşrinisani 1336 senesinde vuku’u vefatı ile zevcesi İfaket Hanım’a maaş tahsis edilmiştir: 11 Kasım 1920. (Sicil Defteri, c. 3, sh. 113/114)

MEHMET NURÎ EFENDİ (Ünyeli)4

Fatsa Kazası A’şâr Memuru Ahmet Efendi’nin oğlu olup, H. 1280 (M. 1864) senesinde Ünye’de doğmuştur. Rüştiyeyi birinci bitirdikten sonra Ünye’de bulunan Sadullah Efendi Medresesi’nde ulemâdan Hacı Yusuf Efendi’den âlî ilimleri bitirip icazet almıştır. Akabinde İstanbul’a gelip Bayezit dersiâmlarından Tokatlı Hoca Mustafa Efendi’nin ders halkasına girmiştir. Akaidden başlayıp icazet almış ve imtihanla girmiş bulunduğu Mekteb-i Nüvvab’tan da Şevval 1309’da üçüncü sınıf niyabet tezkeresine nail olmuştur.

Mektepten çıktıktan sonra bir yıl kadar Büyükçekmece Şer’iyye Mahkemesi Kâtibliği’nde bulunmuştur. Mayıs 1310’da Ergiri niyabetine tâyin olunmuştur [Niyabet; naip olma durumudur. Naiplik (nâiblik); idârî, dinî ve hukûkî konularda yetki sahibi olan kişilerin yetki ve vazifelerini vekil olarak yürüten kimselere verilen unvan]. Şubat 1313’ten Şubat 1315’e kadar Nablus, ayrılış tarihinden 1318’e kadar Hama, Temmuz 1320’den Mart 1322’ye kadar Trablusşam niyabetlerinde bulunmuştur. Mayıs 1325’ten Nisan 1327’ye kadar Midilli, Şubat 1327 (1911)’de ise Kudüs niyabetine tâyin edilmiştir.

Uhdesine Rebiulevvel 1325’de İbtidaî Altmışlı Bursa Müderrisliği tevcih olunmuş ve Rebiulevvel 1326’da Hareket-i Altmışlı’ya terfi’ ve Şaban 1321’de de İzmir pâyesi ile taltif olunmuştur. Mart 1330 (M. 1914) tarihinde Kudüs’ten azl edilmiştir.

Ünye Kazası Naibi İsmail Efendi’nin ifadesine göre Mayıs 1337 ile Haziran 1337 tarihleri arasında Ünye’de vefat etmiştir. (Sicil Defteri, c. 3, sh. 89)

Devam edecek…

KAYNAKÇA :

1 ALBAYRAK, Sadık – Son Devir Osmanlı Ulemâsı (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali), Cild : 1, Medrese Yayınları No. : 4, Zafer Matbaası, İstanbul, 1980, 336 sh. + Ekler.

4 ALBAYRAK, Sadık – Son Devir Osmanlı Ulemâsı (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali), Cild : 4 – 5, Millî Gazete Yayınları No. : 1, İnceleme ve Araştırma Dizisi : 1, Zafer Matbaası, İstanbul, 1981, 571 sh. + Ekler.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku