son haberler

TAŞHANE (TAŞKANA) BURNU

Yayınlanma Tarihi: 10 Mayıs 2019 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Taşkana Burnu’nun koruması altında ve doğusunda,amfitiyatral formda yerleşimi olan ve tarihi PaleolitikDönem’e kadar uzananÜnye Koyuile şehir merkezi, hem Trabzon Rum Devleti’nin hem de Trabzon Eyâleti’nin batıdaki sınır kenti sayılmaktaydı. Çevresi farklı cins ve türlerdeki ağaçların teşkil ettiği ormanlarla mücehhez dağlarla siperlenmiş ve kent olarak da nar bahçeleriyle bezeli ve cezbedici bir görünüme sahipti.

Batıda yer alan falezlerin uç kısmında hem Çaltı hem de Yason Burnu’ndan döner dönmez görülen Taşkana Burnu’nda dört duvar küp mimarî formunda inşâ edilen bir korunağın üzerine monte edilen fener, gece – gündüz devamlı 6.0sn aralıklarla çift çakar ışığı ile denizdeki trafiğe yön vermekteydi. Yerine ikame olunan ve mimarî estetikten yoksun yeni feneriyle halen de vermekte.1

TaşhaneBurnu’nda yer alan Ünye Feneri, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü verilerine göre 01.01.1911 tarihinde denizden 9 m yükseklikte inşâ edilmiş olup o günden bu yana(2000 yılında değiştirilen yeni feneriyle)denizcilere yol gösteriyor. Eski fener asetilen gazı ile yanan bir lâmba ve bir yansıtıcı ayna ile çalışıyordu, yeni fener elektrikli olupgüneş enerjisi ile takviyeli çalışmaktadır.Mimarî ve tarihî özellikler barındıran mirasımızın bakım, onarım ve çalıştırılmasından vaktiyle sağlıkçıFenerci Baba Ahmet AYDINER sorumluydu.1

Kuzey Anadolu deniz fenerlerini tanıtan bir sitede (Lighthouses of Turkey: Northern Anatolia)Ünye Feneri hakkında şu notlar düşülmüş: Ünye Limanı’nı çevreleyen bir burnun üzerinde yer alan bir katlı betonarmeekipman odası merkezli, alevlendirilmiş bir üst mekanizmaya sahip,iki yatay, dar, siyah şeritle beyaz renk boyalı, yuvarlak beton kuleyi haiz deniz feneri.2 Bir başka metinde; “Ünye kasabasının kuzeyinde yer alan beyaz demir bir sütundan mürekkeptir.”3 ifadesi yer alır.

Ünye Deniz Feneri‘nin özellikleri:Taşkana Burnu’nda, [W.Gp.Fl.(2) 6.0 Sn] 6 saniyede bir, iki (2) kez yeşilimsi beyaz çakan, çakarlı (Fl) karakterde, 10 deniz mili görünüş mesafesinde, 7,5 m (25 ft) yüksekliğinde, 9 m deniz yüksekliğinde,focalplane 19 m (62 ft), ML 300 mm fener tipinde, çakar fener sistemli, çakma karakteri 0.6 + 1.0 + 0.6 + 3.8 olan, 24 V, 40 W ampul cinsi kullanan, P28 Radium Marine Süngülü ampul tipli, elektrik akü enerjili,balisajı iki siyah kuşak, bakım teknisyenliği Samsun, 41o08’30” N Kuzey ve 37o18’42” E Doğu coğrafik koordinatlarında ya da 41°08′39″ Kuzey ve 37°17′31″ Doğu gps koordinatlarında yer alan Ünye Deniz Feneri 108 yıldır denizcilere yol gösteriyor.4–5

Karadeniz Bölgesi’nde Ünye ilçesi sınırlarındakiTaşhane Burnu, Nuriye köyü kuzeyinde, Ünye’nin kuzeydoğusunda bir burunolup Terme’ye 28 km, Fatsa’ya 21 km, Ünye İskelesi’ne 1,7 km, Cevizderesi’ne 4,8 km mesafededir.

Taşhane – Taşhana – Taşkana formlarında değişikliğe uğrayan kelimeye Türkçe ve farklı dillerde şu varyantlarında da rastlayabiliriz: Taşhane Burnu, Taşkana Burnu,Taşkonak Burnu, Tashkana Burnu,Feshane Burnu, Tashkana Point,Tashkanah Point, Tasch Hane Punta.

TTK’nın Türk Tarih Belgeleri Dergisi’nde Taşkonak Burnutâbiri kullanılmıştır.“ÜNYE LİMANI: Taşkonak burnundan bed’ ile şarka doğru müteveccih olmak üzere bir rıhtım ile âdi bir rıhtım veyâ bir iskeleinşâsı ve limanın tarak vâsıtasiyletathiri lâzım olub şunun masârifi (86.956,52) lira tahmin olunur(R. 24 Nisan 1296 – 06 Mayıs 1880).6

Belgelerle Türk Tarih Dergisi’nde de Taşkonak Burnu’ndan bahsedilir. “Ünye Limanı: Taşkonak burnundan başlayarak doğuya doğru dönmek üzere bir set – rıhtım ile küçük bir rıhtım veya iskele inşası; limanın da tarakla temizlenmesi lâzımdır…”7The Black Sea Pilot adlı kitabın 1855 yılı baskısında “Unieh” girişi ardında yer alan “Tashkanah Point. Unieh Bay. St. NikolόIslet.” bahsinde şu bilgiler vardır: Taşkana Burnu, kıyıdan düzgün bir kabloyla çekilmiş gibi boylamasına uzanan bir resifle sınırlandırılmıştır. Kasaba civarında demirleyecek gemiler sahilden 1 milin dörtte üçü mesafede, 5 – 6 kulaç derinlikte(1 kulaç = 1,83 m) kum ve çamurdan mürekkep bir tabana demir atarlar. Kasabaya yaklaştıkça derinlik kumlu tabandan dolayı azalmaya devam eder. Gemi, kuzeydoğu istikametine güvenli bir şekilde demir atmalıdır, çünkü bu mıntıka rüzgârları ciddî bir şekilde tehlike arz eder.Taşkana Burnu’nun yaklaşık ½ mil batısında ve kıyı ile hemen hemen birleşik konumda, üzerinde St. Nikolό‘ya adanmış bir kilise bulunan küçük bir de adacık var (Aynikola Adacığı).8Aynı eserin 1920 tarihli baskısına Ünye Feneri de (Tashkana Point Light) ilâve olunmuştur. Yason Burnu’ndan 17 mil uzaklıkta yer alan ve neredeyse Batı cephesini oluşturan Taşkana Burnu (enlem 410 8’ N., boylam 370 9’ E.), kıyıdan yaklaşık 200 metre kadar mesafede denize uzanan bir resif ile sınırlandırılmıştır ve yaklaşık ¼ mil kadar açıklıkta derinlik 5 kulaç kadar vardır. Burnun doğu cephesinde Ünye Koyu yer alıyor. Bir gemi kuzey kesimlerde açıktamuhkem vaziyette demirlemelidir, çünkü o mıntıka rüzgârları tehlikelidir.3

Ticarî amaçlı su ürünleri avcılığı düzenlenmesi ile alâkalı Resmî Gazete’de yayımlanan tebliğlerde Taşkana Burnuröper noktası olarak alınır. Örneğin; Ordu ili, Ünye ilçesinde; Taşkana Burnu’ndan (41°08.725’N – 37°17.531’E) Gürcistan sınırına kadar olan karasularımızda, her türlü trol ile su ürünleri avcılığı yasaktır (dip trolü avcılığı yasaktır – ortasu trolü ile çaça balığı avcılığı serbesttir) gibi…

Coğrafik adı Taşkana Burnu olan bu doğal jeolojik oluşumun temel karakteristikleri şöyledir: QWERTY Karakterli Tam İsim: Taşkana Burnu. Birincil Ülke Kodu: TU (Turkey). Birinci Dereceden İdarî Bölüm Kodu: 52 (Ordu). Bölge Font Kodu: 4 (Rusya/ Orta Asya). Benzersiz Özellik Tanımlayıcısı: 772387. Benzersiz İsim Tanımlayıcı: 1107226. Ondalık Derece Cinsinden Enlem: 41.166667. Ondalık Derece Cinsinden Boylam: 37.3. Derece, Dakika ve Saniye Cinsinden Enlem: 41°10’00” N. Derece, Dakika ve Saniye Cinsinden Boylam: 37°18’00” E. Askerî Şebeke Referans Sistemi Koordinatları: 37TCF5738558652. Ortak İşlemler Grafik Referansı: NK37-09. Özellik Sınıflandırması: T (Hypsographic tip özellik). Özellik Atama Kodu: PT (burun). İsim Tipi: V (Farklı ya da alternatif ad).Değiştirme Tarihi: 1993-12-18.9

Hazinedârzâde Süleyman Paşa Âyân Konağı’nın sur diye nitelendirilen istinat duvarlarıTaşhane Burnu’ndaki Feneraltı Kayalıklarından çıkartılan kesme taşlardan inşâ edilmiştir. 1801 – 1808 yılları arasında sarayın bazı müştemilâtı ile yolları ve Saray Hamamı da aynı mekândan çıkartılan taşlardan yapılmıştır. Taş ustalarının Ermeni, ahşap ustalarının Yahudi Karaim Türkleri olduğuna dair bilgiler vardır.

Keza, Cumhuriyet Meydanı’ndaki Surp Minas Ermeni Kilisesi, XIX. yüzyıl başlarında Ermeni taş ustaları tarafından Taşhane Burnu’ndan çıkarılan kesme taşların kullanımıylainşâ edilen(ve zamanla hamama dönüştürülen) bir yapıdır. Gene 1800’lü yılların başında gayri Müslimlerin gittikleri Çifte Hamam da aynı malzemeden yapılmıştır.

O yıllarda Taşkana Burnu’nda hummalı bir çalışma olduğu muhakkaktır. Feneraltı Kayalıklarında yapılacak dikkatli bir tetkik gezisinde taş yükleme ve çekme plâtformu ile ceraskar ve makaraların takıldığı direklerin delik izlerine ve kızak rampaları plâtform kayalarına rastlamak mümkündür. 1960 öncesi Ünye – Samsun Karayolu hafriyat çalışmalarında kullanılan sahil dolgu malzemelerindeki taşların bir kısmı da Topyanı Kayalıklarından temin edilmişti. Dinamitle patlatılan kayalarda lokum ve delik izlerine rastlayabilirsiniz.

Dinamitle patlatılarak koparılan ve bilâhare yontularak kesilen taşlar deniz ve karayolu ile şehir merkezine ulaştırılmaktaydı. Patlatılan dinamitlerin Deniz Feneri’ne zarar vermesi ihtimaline karşı o dönemde hayli yazışma yapıldığına dair elimizde Osmanlıca belgeler var.

Bunlardan biri; “Ünye fenerinin on beş metre kadar yakınındaki taş ocaklarında kullanılan dinamitten fenerin taht-ı tehlikede kaldığı ve atılan lâğımlardan hasar vukuuyla fenerin ta’tîl-i iş’âli halinde mesuliyet kabul edilmeyeceği Fenerler İdaresinin iş’ârâtına atfen Bahriye Nezâreti’nden bildirilmekle ameliyatın hemen menettirilmesi.”ne dairdir.10

Câmi ve Taşçı Ustası Elevülü (Göreleli) rahmetli dedem Cemal KÜLÜNK Usta’nın Burunucu’nda Ünye – Samsun Karayolu kesişimindeki(şimdi mevcut olmayan)evinden başlayan TAŞHANE SOKAK, günümüzde Kaymakam Sokak’ta nihayet buluyor. Bu güzergâh,XIX. yüzyıl başlarında karayolu ile kızak, kağnı ve mandalarla (kömüş – camış) yapılan nakliyatın bârizbir nişanesidir.

Burunlar, dışa çıkıntılı kara parçalarının son kısmı olup üç tarafı su ile çevrilidir ve genellikle bir fenerle mücehhezdirler. Ufuklarımızın daim aydınlık olması dileğiyle…

KAYNAKÇA :

1MİSTEPE, M. Ufuk – Asırlık Ünye Feneri I – II, Ünye Vizyon Gazetesi, 23.02.2010 / 02.03.2010, Yıl: 2, Sayı: 87, sh. 8.

  2Lighthouses of Turkey: Northern Anatolia, 16 Nisan 2007 https://www.ibiblio.org/lighthouse/tur1.htm

  3POTTER, J.D. –The Black Sea Pilot / TheDardanelles, Sea of Marmara, Bosporus, Black Sea, andSea of Azov, First Edition, Washington, 1920, p. 306 – 307.

  4ÜNYE’nin Haber Portalı / Haberunye.comhttp://www.haberunye.com/news/101.html

  5http://lighthousesofturkey.spaces.live.com/?_c11_BlogPart_BlogPart=blogview&_c=BlogPart&partqs=cat%3dBlack%2520Sea%2520Lighthouses

  6DİNÇER, Celal – Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa’nın Anadolu’nun Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Lâyiha, TTK, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C. V – VIII, Sayı: 9 – 12, Ankara, 1968 – 1971, 186. sh.

  7Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 2001, Menteş Kitabevi, 48 – 51. sayılar, 38. sh.

8POTTER, J.D. –The Black Sea Pilot,The South Coast of The Black Sea, London, 1855, p. 102.

9NATIONALGeospatial-IntelligenceAgency, Bethesda, MD, USA,https://geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1107226&fid=6180&c=turkey

10ÇALIK, Mustafa – Tarihi, Sarayı, Konakları, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliğiyle Ünye, Avrupa Yakası Ünyeliler Derneği, 1999, 272 sh.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku