son haberler

Ünye Gümrüğü – VIII

Yayınlanma Tarihi: 20 Aralık 2019 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Kalemi Trabzon Gümrüğü tasnifinde yer alan 17229 numaralı yedi sayfalık bir gümrük defteri, Karadeniz’in orta ve doğu kısımları yanı sıra buraların art alanlarındaki iktisadî ilişkiler hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bahsi geçen gümrük defteri tarihsiz olmakla birlikte tecrübeler bu defterin XIX. yüzyıl sonları veya XX. yüzyıl başlarına ait olduğunu göstermektedir. Gümrük Defteri, Şubat ayına ait 28 günlük kayıtların her bir gününü içeren tutanaklardan ibarettir. Defterde iki ana gümrük merkezine bağlı birçok gümrük mahallinin adı geçmekte ve tüm bu gümrüklerin emaneten bir görevli tarafından idare edildikleri anlaşılmaktadır. Ünye, Fatsa, Ordu ve Bulancak gümrükleri Samsun Gümrüğü’ne; Pulathâne (Akçaabat), Rize, Mapavri (Çayeli), Of ve Sürmene gümrükleri de Trabzon Gümrüğü’ne bağlıydılar (Bölgedeki gümrüklerin idarî yapılanmaları hakkında bkz. Aygün, Trabzon’da Ticaret, 303).10

Bahsi geçen deftere göre Şubat ayında Samsun Gümrüğü’nde işlem gören mallardan toplam 9.640,5 kuruş gümrük vergisi tahsil edilmiş olup bu verginin 1.001 kuruşu ise Ünye, Fatsa, Ordu ve Bulancak iskelelerinden tahsil edilmiştir.18

Samsun Emti’a Gümrüğü hâsılatı Şubat ayı yekûnu 8.639,5 kuruştur. Zileli Osman (40 batman leblebi, 1 Şubat, 32 krş), Canikli Ahmed (16 batman pirinç, 2 Şubat, 8 krş), Canikli Ömer (14 batman pirinç, 3 Şubat, 7 krş), Zileli Hüseyin (61 batman leblebi, 12 kantar timur-ı ham-ı Rusya, Refti, 4 Şubat, 55 krş), Canikli Mehmed (12 batman pirinç, 7 Şubat, 6 krş), Zileli İbrahim (68 batman leblebi, 6 kantar timur-ı ham-ı Rusya, 9 Şubat, 51 krş), Canikli Ömer ( 30 batman pirinç, 9 Şubat, 15 krş), Zileli Mehmed (80 batman bekmez, 13 Şubat, 77 krş), Ünyeli Sani Efendi (1170 kıyye revgan-ı dönek (taklacı güvercin yağı!), 17 Şubat, 556 krş), Zileli Hüseyin (109 pare cild-i Camus, 19 Şubat, 778 krş), Zileli İmam (14 batman leblebi, 6,5 kantar timur-ı ham-ı Rusya, 21 Şubat, 19 krş), Zileli Hüseyin (84 kıyye bekmez, 50 batman leblebi, 36 kıyye beyaz bez, 13 kantar timur-ı ham-ı Rusya, 23 Şubat, 109,5 krş), Ordulu Ömer (16 pare cild-i bakar, 28 Şubat, 28,5 krş).

Samsun Gümrüğü Mülhakatından Ünye ve Ordu ve Tevabi’i Gümrüklerinin Hâsılatı: Ünye Gümrüğü hâsılatı 317 kuruş, Fatsa Gümrüğü hâsılatı 317 krş, Ordu Gümrüğü hâsılatı 356 krş ve Bulancak iskelesi hâsılatı 133 krş’tur. Tahsil edilen toplam Gümrük Vergisi 1001 (?) kuruş’tur.17

Ele alınan gümrük defteri Giresun, Tirebolu, Ünye, Fatsa, Ordu ve Bulancak gümrükleri hakkında daha fazla bilgi vermese de bahsi geçen 1901 yılına ait Trabzon Salnâmesi içerisinde bu liman mahalleri hakkında 1898 yılına ait olmak üzere önemli bilgiler bulunmaktadır.18

  1. 1319 (M. 1901) senesinde Ünye Limanı’nda vuku bulan ithalâtın istatistik cetvelinde eşyanın nev’i, kıyye-i cedid’i ve kıymet-i muhammenesi kuruş cinsinden verilmiştir. Buna göre kahvenin kıyye-i cedid’i 65.000, kıymet-i muhammenesi 243.000 kuruş, şeker 250.000, 326.000 krş, yün ve pamuk mamulâtı 234.000, 1.933.650 krş, çuval ve saire 20.000, 83.250 krş, zeytinyağı 120.000, 444.000 krş, petrol gazı 400.000, 270.000 krş, sabun, kibrit 67.000, 202.050 krş, demir ve mamulât-ı madeniyye 90.000, 183.600 krş, tuz 800.000, 337.500 krş, eşya-i mütenevvia 56.000, 375.800 krş ve yekûn kıyye-i cedid 2.102.000, kıymet-i muhammene 4.408.850 kuruştur. H. 1318 (M. 1900) senesinin ithalâtı 4.200.000 kuruş olup fazla-i ithalât 208.850 kuruştur. [Kaynak; Trabzon Vilâyeti Salnâmesi (H. 1319), 230].20
  2. 1319 (M. 1901) senesinde Ünye Limanı’nda vuku bulan ihracatın istatistik cetvelinde eşyanın nev’i, kıyye-i cedid’i ve kıymet-i muhammenesi kuruş cinsinden verilmiştir. Buna göre buğday, arpa, mısır ve sairenin kıyye-i cedid’i 2.600.000, kıymet-i muhammenesi 1.450.000 kuruş, kenevir 370.000, 994.500 krş, susam ve keten tohumu 240.000, 225.000 krş, ağaçtan mamul tekne ve saire 390.000, 157.500 krş, sebze ve saire 340.000, 360.000 krş, ceviz 120.000, 378.000 krş, yumurta 210.000, 702.000 krş, kemik, deri ve saire 35.000, 56.250 krş, elma 250.000, 255.250 krş ve yekûn kıyye-i cedid 4.550.000, kıymet-i muhammene 4.478.500 kuruştur. H. 1318 (M. 1900) senesinin ihracatı 4.180.000 kuruş olup fazla-i ihracat 298.500 kuruştur. [Kaynak; Trabzon Vilâyeti Salnâmesi (H. 1319), 230].20
  3. 1320 (M. 1902) tarihli Trabzon Vilâyet Salnâmesi’nde bir sene zarfında Ünye Limanı’na gelip giden gemilerin adedi ile tonilâtolarının miktarını gösterir cetvele göre; Osmanlı bayrağını taşıyan vapurların tonilâtosu 86.764, adedi 91, Osmanlı sancağını taşıyan yelken gemisi 431 – 1, Osmanlı sancağını taşıyan merakib-i sağire 6.610 – 1.689, ara toplam 93.805 – 1.781, İngiltere bayrağını taşıyan vapurlar 4.263 – 3, Avusturya bayrağını taşıyan vapurlar 12.343 – 10, Fransa bayrağını taşıyan vapurlar 10.628 – 7, Yunan bayrağını taşıyan vapurlar 1.248 – 1, Rusya bayrağını taşıyan vapurlar 5.216 – 5 ve yekûn tonilâto 127.503, adedi 1.807’dir. [Kaynak; Trabzon Vilâyeti Salnâmesi (H. 1320 – M. 1902), sh. 261].20
  4. 1322 / M. 1904 tarihli yirmi ikinci def’a basılan son Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon yıllığında Canik Sancağı Rüsûmât Dâiresi Müdürü Faik Bey (ûlâ sânisi O 3 M 3), Liman Reisi Mustafa Efendi (sol kol ağası), Karantina Tabibi Kostantinidi Efendi, Ünye Rüsûmât Dâiresi Memuru Mustafa Tevfik Efendi ve Kâtib Hüsnü Efendi, Liman Reisi Ahmed Kapudan Efendi (binbaşı M 5 Gümüş Girid madalyası) ve Karantina Memuru Suad Efendi’dir. (sh.359/729)

Kasabanın müessesât-ı medeniye ve diniyyesi iâneten inşâsına muvaffak olunan Orta Çarşı Câmi-i Şerîfi ile kadîmen mevcûd bir hükûmet konağı, askerî dâiresi, debboy, telgrafhane, beledî ve liman dairesi gibi ebniyelerdir (binalardır). Bu son senelerde belediyeye ait olmak üzere demirden bir iskele vücuda getirilmiş ve Taşbaşı mevki’inden Rum Mahallesi’nin dere ağzına kadar sahil-i bahrî takiben iki yüz elli metro tûlünde bir de rıhtım yapılmıştır (sh. 169/349).

Rüsûmât istatistik verilerine göre; H. 1319 (M. 1901) senesi Ünye İskelesi idhâlâtı 2.102.000 cedîd kıyye, 4.408.850 guruş kıymet-i muhammene, ihrâcâtı 4.550.000 cedîd kıyye, 4.478.500 guruş kıymet-i muhammene; H. 1317 (M. 1899) senesinin idhâlâtı 4.200.000 guruş, ihrâcâtı 4.170.000 guruştur (sh. 428/867).

  1. 1319 (M. 1901) senesinde Ünye Limanı’na vukû’ bulan idhâlât istatistik cedveline göre kahvenin kıyye-i 65.000 cedîd, kıymet-i muhammenesi 243.000 guruştur. Aynı şekilde şeker 250.000 – 326.000, yün ve pamuk ma’mûlâtı 234.000 – 1.933.650, çuval ve sâire 20.000 – 83.250, zeytin yağı 120.000 – 444.000, petrol gazı 400.000 – 270.000, sabun, kibrit 67.000 – 202.050, demir ve ma’mûlât-ı madeniye 90.000 – 183.600, tuz 800.000 – 337.500, eşya-yı mütenevvia 56.000 – 375.800, yekûn kıyye-i 2.102.000 cedîd, kıymet-i muhammene 4.408.850 guruş’tur. H. 1318 (M. 1900) senesinin idhâlâtı kıymet-i muhammenesi 4.200.000 guruş olup fazla-i idhâlât 208.850 guruş’tur (sh. 426/863).
  2. 1319 (M. 1901) senesinde Ünye Limanı’ndan vukû’ bulan ihrâcât istatistik cedveline göre buğday, arpa, mısır ve sâirenin kıyye-i 2.600.000 cedîd, kıymet-i muhammenesi 1.450.000 guruştur. Aynı şekilde kenevir 370.000 – 994.500, sisam ve ketan tohumu 240.000 – 225.000, ağaçtan ma’mûl tekne ve sâire 390.000 – 157.500, sebze ve sâire 340.000 – 360.000, ceviz 120.000 – 378.000, yumurta 210.000 – 702.000, kemik, deri ve sâire 35.000 – 56.250, elma 350.000 – 155.250, yekûn kıyye-i 4.550.000 cedîd, kıymet-i muhammene 4.478.500 guruş’tur. H. 1318 (M. 1900) senesinin ihrâcâtı kıymet-i muhammenesi 4.180.000 guruş olup fazla-i ihrâcât 298.500 guruş’tur (sh. 426/863).

Devam edecek

KAYNAKÇA:

10 MİSTEPE, M. Ufuk – Ünye İskelesi’nin İktisadî Yaşama Etkileri, Ünye Haber Gazetesi, 03 Ocak 2012, Yıl: 9, Sayı: 1163. AYGÜN, Yrd. Doç. Dr. Necmettin – Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Karadeniz’in Güney Kesiminde İktisadî Faaliyetler, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 6, Sayı: 23, Güz 2009, sh. 41 – 76.

17 İLTAR, Gazanfer – Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, 09 – 11 Ekim 2008, Bildiriler, 1. Cilt, Giresun Belediyesi, 2009.

18 AYGÜN, Yrd. Doç. Dr. Necmettin – Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Karadeniz’in Güney Kesiminde İktisadî Faaliyetler, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 6, Sayı: 23, Güz 2009, sh. 41 – 76.

20 ÇALIK, MUSTAFA – Tarihi, Sarayı, Konakları, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliği ile Ünye, Avrupa Yakası Ünyeliler Derneği, İstanbul, 1999, 272 sh.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku