son haberler

Ünye Halk Oyunları Tarihi – II

Yayınlanma Tarihi: 17 Kasım 2017 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Bir ülke ve yöre halkının, bir etnik grubun yaşamının bütününü kapsayan ve temelinde o halkı oluşturan insanların ortak ve yaygın davranış kalıplarını, yaşama biçimini, belirli olaylar ve durumlar karşısında tavrını, çevresini ve dünyayı algılayışını açıklamada; geleneksel ve törensel yaşamı düzenleyen, zenginleştiren, renklendiren bir dizi beceriyi, beğeniyi, yaratıyı, kurumu, töreyi, kurumlaşmayı göz önüne sermede; bir ucuyla geçmişe, bir ucuyla da zamanımıza uzanan gelenekler, görenekler, âdetler zincirini saptamada; bu zincirin köstekleyici veya destekleyici halkalarını tek tek belirlemede; halk kültürünün atardamarlarını yakalayarak bunlardan özgün ve çağdaş yaratmalar çıkarmada folklorun rolü ve önemi birinci derecededir.

Ünye folkloru, nüfus hareketliliğinin güçlü olduğu bazı Anadolu kentleri gibi karmaşık tarihsel – kültürel sürecin bir sentezidir. Bir dönem gayrı Müslim nüfusun Ünye’de ikamet ettiği yıllarda, Cumhuriyet döneminde yaşanan mübadeleyle (24 Temmuz 1924 tarihli Mübadele Sözleşmesi) ve 1856’dan itibaren Kırım’dan, Kafkaslar’dan, Doğu Karadeniz’den Batı Trakya’ya kadar her yöreden Ünye’nin göç aldığı bilinmektedir. Tarihî İpek Yolu’nun Karadeniz bağlantılarından biri olan Ünye, haliyle İç Anadolu kültürünü ve eski Türk Beyliği mirasını da bağrında taşımaktadır. Dolayısıyla Ünye folkloru, İç Anadolu, Trakya, Doğu Karadeniz, Kırım, Kafkaslar ve gayri Müslimlerden kalan karma kültürün etkisi altındadır.3

Yöremiz hinterlandını Akkuş, Fatsa ve Terme ile sınırlandırmak doğru bir yaklaşım olamayacağından Ordu Vilâyeti çerçevesinde daha geniş perspektiften bakmanın doğru bir yaklaşım olacağını düşünmek gerekir. Bu yöredeki tarihsel sosyolojik ve etnoğrafik etkileşim nedeniyle halk oyunlarının oynanmasında da ortak folklorik kültürün yerleşik insanlarca paylaşıldığı gözlemlenir.

1967 yılında Ünye Lisesi Folklor ve Bando Ekibi’ne verilen fotoğraflı belgede şunlar yazmaktaydı: “Yukarıda kimliği yazılı öğrenciye (İsmet KÜÇÜKOĞLU), okulumuzun Folklor – Bando çalışmalarında başarısı görüldüğünden, Okul Aile Birliğimizce bu belgenin verilmesi uygun görülmüştür. Okul ABB Mücahit ÖZALP, Okul Müdürü Ziya Hurşit GÖNÜL, üyeler Yusuf ATICI, (?) ERETEN, İbrahim ŞENALP, Fuat GÜRSOY ve üye İ. SANİOĞLU (Foto: Öndersev; Baskı: Ünye – Akkuş Matbaası).

Belgede ay-yıldız, arka plân olarak tasarlanmış ve yıldız içerisinde Selman ACAR Hoca’nın fotoğrafı yer almıştır. Hilâl içerisinde de folklor ve bando ekiplerinde yer alan yedisi kız, toplam 22 kişinin fotoğrafı vardır. İsimlerini tespit edebildiklerimiz şunlardır: Ahmet Erkan BİRBEN, Asuman YUKAY, Atilla OCAKTAN, Aydın ELLİBEŞ, Cengiz AYKAN, Cihan KOCAOĞLU, Gülten KOCAOĞLU, Hale BARLAS, Halim ŞEN, Hüseyin (?), İrfan (?), İsmet KÜÇÜKOĞLU, Kemal (?), Metin TAŞOĞLU, Ömer KİBİROĞLU, Ömer VARİLCİ, Rıfat COŞKUN, Safiye GENÇ, Uğur ARSLAN, Uğur SAADETLİOĞLU, Ülker DALYAN.

Yöremizde oynanan Halk Oyunları’nı alfabetik olarak listelediğimizde; Bolaman Horonu, Boztepe Kız Horonu, Gürcü Horonu (Ordu Sallaması), Karşılamalar, Kırbaç (Kamçı) Horonu, Kürtali, Lazutlar, Metelik (Pıtık) Oyunu, Mısırlı Horonu, Perşembe Horonu, Sık (Dik) Horon, Üç Ayak gibi yöreye özgü geniş kültürel mozayik sergilendiğini görebiliriz.

Ünye İlçesi Hızarbaşı Kumralı Köyü’nden Kunduracı Hasan LACİVERT ile 13 Eylül 1985’te bir düğünde KIRBAÇ HORONU (Hudayda) oyunu izlenip, kendileri ile horon tutularak uzmanlarınca tespit yapılıp, öğrenilmiştir. Oyunun usta – çırak ilişkisi ile aynı köyden Batumlu Ali ÇELİK’ten öğrenildiği tespit edilmiştir. Horon, sahilden iç kesimlere doğru farklılıklar gösterir; bu farklılık halay bölgesine yaklaştıkça hızın düşmesi ve seyrek horon oynanması şeklindedir. Kız Horonu kadın ve kızlar, Sık Horon sadece erkekler tarafından oynanır.

Kırbaç (Kamçı) Oyunu, Ünye İlçesi ve çevre köylerinde oynanmaktadır. Oyun yalnızca erkekler tarafından oynanır. Erkekoyuncular arka arkaya birbirlerinin belinden tutarak oyuna başlar. Yardımcı aksesuar olarak Horon Başı’nın elinde kamçı, kırbaç veya kemer bulunur. Oyun ne çok ağır ne de hızlı oynanır. Oyunun en belirgin özelliği, Horon Başı’nın yaptığı figür veya hareketleri diğer ekip oyuncuları ve Horon Sonu’nun da yapmaya çalışmasıdır. Horon Başı, yaptığı figürler tekrarlanmadığı takdirde figürlerin yapılmasını sağlar. Zaman zaman diziliş ve yürüyüşlerde meydana gelen aksaklıkları önlemek ve ekibi düzene sokmak için elindeki kamçıyla diğer oyunculara vurarak düzeni sağlar. Oyun; kemençe, davul, zurna ve bağlama ile oynanır.

1970/73 yılları arası Selman ACAR Hoca’nın yetiştirdiği ikinci kuşak folklorcular da önceki ekiplerin devamı niteliğini taşımışlardır. Ünye Konak Sineması, Cumhuriyet Meydanı, Ünye Stadyumu, Samsun Kapalı Spor Salonu ve Karadeniz yerleşimleri gibi mekânlarda gösteri yapan bu ekiplerde yer alan folklorculardan hatırlayabildiklerimizi alfabetik olarak verelim: Ahmet KABAYEL, Ahmet PİŞKİN, Alparslan ÖZ, Arzu (Sırmabıyık) TUNCAY, Behçet İHTİYAROĞLU, Bülent AKSOY, Fahrettin BASİLOĞLU, Gülay BÜYÜKNAZLI, Güler DALYAN, Handan (Erkin) KARAMAN, Hüseyin Faruk ÖZ, Hüsnü TAHMAZOĞLU, Kadir ERKOÇ, M. Ufuk MİSTEPE, Mustafa KANDAZ, Mustafa KARAMAN, Muzaffer YANIK, Nalan (?), Necla (Şentepe) HACIBEKTAŞOĞLU, Nimet KÜÇÜKOĞLU, Pınar GÜRKAN, Refik ALKAN, Resime ÜRER, Rukiye AVANOĞLU, Sezai ŞAHİN, Ümit (Malkoç) SONDAÇve diğerleri…

Bu folklorcular gittikleri yerlerde becerilerini sergilemekten geri kalmadılar. Ünye’de ve dışarıda değişik ekiplerin yetişmesinde öncülük ettiler. 1974’te M. Ufuk MİSTEPE, yetiştirdiği Elâzığ Ekibi ile Trabzon Fatih Eğitim Enstitüsü’nün 10. Kuruluş Yıldönümü Etkinlikleri’nde Barbaşı Ahmet Erkan BİRBEN ve diğer arkadaşlarıyla beğeni toplamıştı.

Ali KAYADELEN ve Selman ACAR Hocaların ardından Ünye Halk Oyunları’na fedakârane emek verip, hizmet eden birkaç ismi zikretmek gerekir. Endüstri Meslek Lisesi’nde Meslekî Resim Dersi Hocası Osman TURGAY; ağırlıklı olarak Halk Eğitim Merkezi başta olmak üzere 25 yıl halk oyunlarıyla muhtelif plâtformlarda hemhâl olan Halk Oyunları Eğitmeni Orhan BODANCI Hoca; Fotoğrafçı Ali KARAGÖZ, Kültür Müdürlüğü Halk Oyunları Eğitmeni Hüseyin BIYIKLI; Kırtasiyeci Emre AYVAZ; Sobacı Nuri GÜLER ve Halk Ozanımız Arif DERYAL.

Yöresel folklorumuzun kökenlerine inerek, figürlerin ortaya çıkarılması, sahneye konulması, kaynak kişilere ulaşıp görsel kazanımların sağlanması, halk oyunları giysilerinin tespiti, folklorik materyalin özellikleri ve temini, bilgi birikiminin yazılı metne dönüştürülmesi ile müsabakalardaki titizliğini vurgulamak açısından Eğitmen Orhan BODANCI Hocamızın katkılarını da özellikle belirtmek isterim.

Emeği geçen hocalarımızın yetiştirdiği ekipler, Grup Bölge İkinciliği, Üniversiteler Arası Türkiye Dördüncülüğü, Ortak Halk Oyunları Federasyonu Yarışması’nda Türkiye Dördüncülüğü başarısını yakalamışlardır. Ayrıca Kaledere İlköğretim Okulu’nun Türkiye Yedinciliği ve İnönü İlköğretim Okulu ile Emre AYVAZ’ın Türkiye Sekizinciliği’ni de unutmamak gerekir.

Tarihî coşku ve perspektiften, halay eşliğinde hatırlanmak dileğiyle.. esen kalınız.

 

 

KAYNAKÇA :

1AHRETLİKOĞLU, Şenol – Ordu Yöresi Halk Oyunları, M.Ü. Beden Eğt. ve Spor Y.O., 4/B 9421053, Mayıs 1998, 62 sh.

2DUNDES, Alan – Folklor Nedir? Çev.: Gülay AYDIN, The Study of Folklore, London: Prentice-Hall, 1965, sh. 1-3’te yer alan makalenin Türkçe çevirisi Folklora Doğru (Kasım 1983, Sayı: 55, sh. 15-18) Dergisi’nde yayımlanmıştır.3 sh.

3ÜTAG – VARİLCİ, A. Derya / KABAYEL, Ahmet – Kent Kültürü ve Müzik 4, Ünye Kent Gazetesi, 24 Nisan 2009,http://www.unyekent.com/konu/63/kent-kulturu-ve-muzik-8211-4

4BODANCI, Orhan – Halk Oyunları Eğitmeni / Sözlü aktarımlar ve belgesel folklor arşivinden istifade edilmiştir.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku