son haberler

Ünye Kaymakamları – I

Yayınlanma Tarihi: 29 Mart 2019 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Siyasal Bilgiler Fakültesi olarak bildiğimiz Mülkiye‘nin 109 yıllık (1859 – 1968) târihî gelişiminde,me’zunların hâl tercemelerinden istifade ile Ünye’de KAYMAKAMLIK görevini ifâ eden şahsiyetlerden tespit edebildiklerimizin özgeçmişlerini sizlerle paylaşacağız.

Bu yazı dizimizde ilk Mekteb-i Fünûn-i Mülkiyyeme’zunları (1859 – 1875), Mekteb-iMülkiyye-iŞâhâneme’zunları (1876 – 1908), Mekteb-iMülkiyyeme’zunları (1909 – 1923), Mülkiye Mektebi me’zunları (1924 – 1936), Siyasal Bilgiler Okulume’zunları (1937 – 1949) ve Siyasal Bilgiler Fakültesime’zunları (1950 – 1969) içerisindeki tespit edebildiğimizÜnye Kaymakamlarını, Ünye doğumlu Kaymakamları ve Ünyeli mülkiyelilerin bazılarınıvesikalık fotoğraflarıyla tespit ederek, önceki çalışmalarımızı güncelledik.

Makalede yer alanlar, muhayyel kimseler olmayıp, bir buçuk asırdan beri az veya çok Türk Milleti’nin “kader”inde rol oynamış şahıslardır.

Osmanlı İmparatorluğu, 1839’da Hukuka Bağlı Devlet devresine girinceye kadar Genel İdare Teşkilâtı da bu ihtiyacı geniş ölçüde hissettirecek durumda değildi.Târihimizde ilk Genel İdare ElemanKaynağı olarak İstanbul’da Topkapı Sarayı içinde, kesinlikle tesbit edilemeyenbir târihte, fakat her halde 1460’dan sonra Enderun Mektebiaçıldı. Bu okul, klâsik, dinî öğretim yapan medreselerden farklı olarak, denilebilirki bugün Türkiye’de Harp Okulu, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Hukuk Fakülteleri, Güzel Sanatlar Akademisi, Konservatuvar, Veteriner ve Edebiyat Fakültelerininbütün fonksiyonlarını içine alan ve bunların ilk kaynağı olan, 14 yıllık öğretim süreliyüksek bir öğretim müessesesi idi.1

Acemi Oğlanlar Ocağı‘na,ancak Türklükle ilgisi bulunmayan devşirme çocuklaralınması töre (!)hâline getirildiği içinXVIII. asrın sonuna kadar burası, İmparatorluğunhakiki sahibi Türk çocuklarına kapalı kalmış; dolayısiyledevletin en yüksekkademeleri Türk olmayan, kölelikten yetişme personel tarafından işgal edilegelmiştir.XVIII. asır sonlarına kadar Enderun Mektebi’nden 89 Sadrâzam, 3 Şeyh’ül-İslâm, 36 Kaptân-ı Derya yetişmiştir.1

Enderun’dan yetişme Valilerin maiyyetlerinde götürdükleri ve KapıkuIuadı verilen etbâ(uşaklar) ve haşem(hizmetkârlar)dahî kendileri gibi esir veyadevşirmeden yetişmiş Türk asıllı olmayan kimselerden mürekkep olduklarındanonlar da efendileri gibi davranmakta; Mültezimlik(Devlet Geliri’ni götürüolarak toplayan), Muhassıllık(vergi tahsildarı), Muhtesib1ik(Belediye işlerine bakan memur), Subaşılık(emniyet veasayiş işlerine bakan memur) gibi vazifelerle vilâyetlerin her tarafına gönderilip o mahal halkının başına musallat edilmekte idiler.

Bu memurlar hem kendileri hem efendileri için halkı soyarlardı. Birçok valiler vevezirlermevkilerinin tehlikede olduğunu görünce gâh yeniçerileri gâh sipâhileribâzan din adamlarını el altından kışkırtarak hiç yoktan isyanlar çıkartıp devletinbaşına gaileler açarlardı. 1825’de YeniçerilikdolayısiyleAcemi Oğlan Mektepleri kaldırılıp askerî ve mülkî okullar açılmasına rağmen Enderun Mektebi,eski önemi kalmamakla beraber, saray hizmetleri için eleman yetiştirmeyedevam etmiş; 1908’de II. Meşrutiyet’in ilânına kadar yaşamıştır.1

Abdülmecid zamanında da Islâhat Fermanı’nın âmir hükümlerine uyularak önce DâhiliyyeNezâreti(= İçişleri Bakanlığı) kurulmuş;24 Eylül 1858 (= 13 Safer 1275)’de Valilerin, Mutasarrıfların, Kaymakamlarınve Kaza Müdürlerinin görev ve yetkilerini belirten “Vülât-ı î’zıam(Valiler) ve Mutasarrıfîn-i Kiram (Mutasarrıflar)ile Kaymakamlıkların ve Müdürlerin Vezâifini Şâmil(görevlerini kapsayan) Tâ’lîmat” adlı Kanun yürürlüğe konmuştur.2

Bu takdirde, yeni nizam‘ınidaresi, batı kültüründen yoksun ve az da olsahiç bir dünya görüşü olmayan idareci’lere bırakılamazdı. Bunun içinmutlaka bilgili ve çağın gidişine uygun Genel İdâre Elemanıyetiştirecek bir kaynak’a, bir oku1’a kesinlikle ihtiyaç vardı. Konu’nunciddiyeti gözönüne alınarak “Kaymakamlık ve Müdürlük gibi umur-imülkiyye’de(idare âmirliği işlerinde) müstahdem olacak (çalışacak) memurlaramahreç (kaynak) olmak üzere bir Mekteb-i Mülkiyye” açılmasıhususunda incelemelerde bulunup teklif yapması için devrin parlamentosuyerinde olan Meclis-i Valâ‘ya emir verildi. Devrinin en ünlüaydın ve devlet adamlarından kurulmuş olan sözü geçen MeclistârihîGerekçe’yi hazırlayıp kanunlaşması için Bâb-ı Âlî’yeverdi.

Bütün hazırlıkların tamamlanıp Okul’un açılmak üzere olduğunu 18 Cumâd alÂhir1275 (= 23 Ocak 1859) günlü, 567 sayılı Takvim-i Vekaayi(ozamanki Resmî Gazete)’den öğreniyoruz: İlk yıl için alınacak elli öğrenci için de seçme sınavlarıyapıldıktan sonra 9 Recep 1275 (= 12 Şubat1859) Cumartesi günü, başta SadrâzamÂlî Paşa olduğu halde bütün Hükûmet Üyelerininve İstanbul ileri gelenlerinin bulunduğu bir törenle nur, irfanve ülkü ocağı aziz Mülkiye’miz Büyük Türk Milleti’ninhizmetine girdi.

Mülkiye me’zunları, önce maaşı (1.000) bin kuruş olan kaza müdürlüklerineatanacaklar; buralarda başarı gösterdikleri takdirde terfian livakaymakamlığına yükseltileceklerdir.1

Ünye Haber Gazetesi’nde 2014 yılında “Osmanlı Dönemi Ünye Kaymakamları3 adlı makalemizi yayımlamış ve Aydınlık Ufuklar Sitesi’nde4 de bazı noksanlarıyla Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi kaymakamlarının liste ve fotoğraflarını vermiş ama özgeçmişleri ile Ünyeli mülkiyelilere değinmemiştik. Bu açıklamalar ışığında elimize geçen belgelerin bizlere neler sunduklarını birlikte görelim.

Tespit ettiğim en eski Ünye kaymakamının (kâim-makâm)Kadri Efendi mi, Galib Efendi mi yoksa MehmedSührab Paşa mı olduğu hakkında tereddüdüm vardır. 1844 ve 1849 tarihli belgelerde şu ifadeler yer almakta:3

“Hayri Bey; Hicrî 1260 Nevşehir doğumlu, Ünye Kaymakamı Kadri Efendi’nin oğlu.” [Kaynak : 29/Z/1260 (Hicrî) (M. 1844), Dosya No. 1, Gömlek No. 672, Fon Kodu : DH.SAİDd…]5

“Hopa, Batum ve Ünye vesair kazalarda cereyan eden olaylara ve alınan önlemlere dair Ünye Kaymakamı Galib Efendi tarafından gelen tahriratın sureti.” [Kaynak : 03/B/1265 (Hicrî) (M. 1849), Dosya No. 200, Gömlek No. 90, Fon Kodu : A.} MKT.]5

“Trabzon’un ÇürüksuKazası’nda mütemekkin Rusya Devleti Konsolos Vekili BozoKapudan’da olan alacağının tahsil edilmesine dair sabık (eski – önceki)Ünye Kaymakamı MehmedSührab Paşa’nın yazısı ve Trabzon valisine şukka(bağımsız notlu pusula).” [Kaynak : 29/N/1265 (H.) (M. 1849), Dosya No. 219, Gömlek No. 57, Fon Kodu : A.} MKT.]5

Osmanlı Dönemi’nin dördüncü sırasında yer alan muhtemel Ünye kaymakam vekilinin Ali Efendi olduğunu söyleyebiliriz. Belgede şu bilgiler yer alıyor :3

“Mehmed Kemal Efendi; H. 1279 Samsun doğumlu, Ünye Kaymakam Vekili Ali Efendi’nin oğlu.” [Kaynak : 29/Z/1279 (Hicrî) (M. 1863), Dosya No. 105, Gömlek No. 19, Fon Kodu : DH.SAİDd…]5

  1. kaymakam Mustafa Efendi (Ünye Sancağı Kaymakamı 1864 – 1865); 6. kaymakamMehmed Paşa (1865 – 1867); 7. kaymakam İzzet Mustafa Efendi (1866 – ?); 8. kaymakamMehmed Muhtar Bey (1867 – ?); 9. kaymakam Osman Ağa (Kapucubaşı) (1869 – 1871); 10. Kaymakam ise Zühdü Bey (1872 – ?) olup özgeçmişleri ve görüntülerine dair elimizde detaylı bir belge şimdilik bulunmamaktadır.3

Bundan sonra vereceğimiz kaymakamların isimlerinin devamında yer alan numara okuldan me’zuniyet sıra numaralarını, ardından gelen numaralar ise mekteb numarasını göstermektedir.

MEHMED TÂHİR;Me’zuniyet SırasıA/43:6Özlü-zâde Mehmed Ali Efendi’nin oğlu olup 1842’deBatum’da doğdu. 1861’de girdiği Mülkiye’den 1863’deme’zunoldukdan sonra sırasıyle: 1867’de SeyyidBattalgâzi Nahiyesi (Bucağı) Müdîrliğine;1871’de Ricâl’ül-Maân, 1874’de Ebû-Kemâl, 1878’de Ünye, 1879’da Bacıl, 1890’da İpsala,1892’de Muarret’ün-Nu’man Kazaları Kaymakamlıklarına getirildi. Bundan sonraki hayâtınaâid bilgi bulunamadı. [sh. 1440 (18)]1

Ali Hâfız Efendi’ye ait sadece 1880 – 1883 tarihleri arasında Ünye’de kaymakamlık yaptığına dair bilgi var. Devam edecek

KAYNAKÇA :

1MÜCELLİDOĞLU,Ali Çankaya (Müellif) – “Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikde” Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), VIII Cilt, Mars Matbaası – 1969, Ankara, 6511 sayfa.

2Bak.: Düstur, 2. Tertib, 1282 Zilhicce, 559. sf.

3MİSTEPE, M. Ufuk – Osmanlı Dönemi Ünye Kaymakamları,Ünye Haber Gazetesi, 26.09.2014, Sayı: 2000, Yıl: 11.

4MİSTEPE, M. Ufuk – Kaymakamlarımız / Aydınlık Ufuklar Sitesi http://unyezile.com/insan.htm

5T.C. BAŞBAKANLIK Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü – Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivi Kataloglarıhttp://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Giris.aspx?ReturnUrl=%2f

6Bak.: Sicill-i Ahvâl Defteri; Nu. 25, 187. sf.

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku