Yayınlanma Tarihi: 17 Ocak 2019 — okunma
M. Ufuk MİSTEPE
mistepe@gmail.com
Asıl konumuza vesile olan belgemizde ise Canikli Hacı Ali Paşa’nın akrabalarına nafaka bağlanması söz konusudur. Belgenin konu özetinde merhum biraderi Süleyman Paşa ve biraderzâdesi Mehmet Paşa’nın eşine ve cariyelerine nafaka bağlandığından bahsediliyor olsa da belgede Canikli Ali Paşa’nın adından başka isim zikredilmemektedir. Arşivde bu açıklamayı yapanların diğer okudukları belgelerdeki bilgilere göre bu değerlendirmeyi yapmış olmaları gerekmektedir.4
Karahisar-i Şarkî sancağıEzbider-i Bâlâ köyünde bulunanErmeni kilisesinin 1856’da tamiri hakkında Ermeni Patriğinin yazısının takdimi ile ilgili Osmanlıca belgede de Ünye kasabasında kâin bir bâb kilisenin keşif ve ölçümünden bahsedilmektedir.5
1856 Ermeni Milleti Patrikhanesi’nin müracaatı üzerine eskimiş olan Karahisar-i Şarkî’ninEzbider-i Bâlâ köyündeki Ermeni kilisesinin tamiri için gerekli izin verilmiştir. Osmanlı teba’sı olan gayr-i Müslimlerin dinî vecibelerini yerine getirebilmesi için onlara gerekli her türlü kolaylığı sağlamıştır. Özellikle onarım gerektiren kiliselerin tamiri için gerekli her türlü kolaylığı sağladığı gibi yardımı da yapmıştır. Bu konuda çok sayıda belge bulunmaktadır.[Arşiv Fon Kodu: HAT, Dosya No.: 776, Gömlek No.: 36409 B, Tarihi: 13 Ra 1250, Konusu: Harap ve münhedim(harap olmuş)bazı Ermeni kiliselerinin icra-yı tamirleri hakkında].
Müşrüf-i harab(harap olmaya yüz tutmuş olan) ve münhedim olan Rum kiliselerinin ta’miriistid’asına dair vürud eden mazamini meşru’ i’lâmının hülâsasıdır. Fi 13 Rebiülevvel sene 1250. Bu belgede belirtilen kiliseler Rum kiliseleridir. Balkanlardan, Anadolu’ya kadar değişik yerlerde bulunan 54 adet kilisenin tamiri söz konusudur.(Arşiv Fon Kodu: HAT, Dosya No.: 776, Gömlek No.: 36409 C, Tarihi: 13 Ra 1250, Konusu: Harap ve münhedim bazı Ermeni kiliselerinin icra-yı tamirleri hakkında).
Münhedim ve müşrif-i harab olan Ermeni kiliselerinin ta’miriistid’asına dair vürud eden mazamini meşru’ i’lâmatın hülâsasıdır. Fi 12 Rebiülevvel Sene 1250. Bu belgede de değişik yerlerde bulunan 13 Ermeni kilisesinin tamiri için verilen izin (Hatt-ı Hümayun) söz konusudur. Aşağıdaki okunmuş kısım bu belgenin bir bölümüdür.
“CanikSancağı’nda Ünye kasabasında kâin bir bâb kilisenin ekseri mahalleri münhedim(harap olmuş)olduğuna binaen marifet-i şer’ âlîkeşf ve misaha olunmuş (keşif ve ölçüm yapılmış) olduğundan hey’et-i asliyesi üzere ta’miriistid’asını şamil kaza-i mezkûr naibinin i’lâmıkıt’a1”.5
Bu belgenin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu üyelerinden Hüseyin Dağ, Aşiyan Sahaf EtemÇoşkun, İbrahim Yıldırım, Zafer Şık, Hafize Bozkurt ve Rümeysa Odabaş’a çok teşekkür ederim.Saygılarımla,Murat D. Tosun
Tezkere-i Samiye / Karahisar-i Şarkî kazasına tâbi Ezbider-i Bâlâ karyesinde harab olan Ermeni kilisesinin müceddedeninşâsını ruhsat-ı seniyyeizbâr buyurulmasına dair Ermeni patriği millet meclisi tarafından müştereken verilen takrir manzur-ı âli buyurulmak içün arz ve takdim kılınmış olmağla muktezasında gösterildiği üzere beyan olunan vasatdazikr olunan kilisenin yaptırılması zımnında lâzım gelen emr ü ferman i’tası hakkında ol-vechileemr ü ferman-ı hümâyun hazret-i padişâhi müteallik buyurulur ise ana göre hareket olunacağı beyanıyla tezkere.5
13 Kasım 1915 tarihli son belgede ise “Birinci Dünya Savaşı’nda bir hafta içinde Sivas’tan Erzincan, Şiran, Mülk-i Şerif ve sair yerlere sevk edilen erzak ve muhtelif eşyaya dair Sivas Vilayeti’nden Dâhiliye Nezareti’ne gönderilen telgraf”taÜnye’ye muhtelif erzak sevk edildiğine dair bilgiler yer almakta.6
Birinci Dünya Savaşı’nın 28 Temmuz 1914’de başladığı düşünülürse bahse konu sevkıyatın savaş esnasında yapıldığı anlaşılmaktadır. Buna göre Erzincan, Şiran, Refahiye, Mülk-i Şerif, Samsun,Çarşanba ve Ünye’ye buğday, bulgur, un ve peksimet yollanmıştır. Keza bazı depolara da aynı malzemelerden gönderilmiştir.
Savaş zamanlarında ülkenin pek çok yerinde olağanüstü şartlar sebebiyle toprak ekilemediğinden kıtlık yaşanabilmektedir. I. Dünya Savaşı’nda Refahiye’den Tirebolu’ya uzanan hat boyunca savaş hattı oluşturulduğundan bu güzergâhta bulunan yerler bu kapsamda olan yerlerdir. Keza sahil boyu da aynı riski taşımaktadır. Erzakın gönderilmesi kadar sağlıklı ve güvenli bir şekilde depolanması da önem arz etmektedir. Bu nedenle erzakın gönderildiği yerlerden bazıları savaş bölgesi iken bazıları da bu bölgelere yakın güvenli yerler olmaktadır.6
Dahiliye Nezaret-i Celilesi’ne / Son bir hafta zarfındaErzincan’aseksenaltıbinsekizyüzüç kilo buğday, yirmibirbindokuzyüzkırkdört (kilo)arpa, yirmiüçbinon (kilo)dakik (un), otuzbinyediyüzellialtı bukadar binikiyüzseksenbeş (kilo)yağ, binyüzdoksanaltı peksimet ki cem’an yüzellibinbeşyüzdoksandört veŞiran’aseksenyedibindörtyüzelliüç (kilo)buğday, yüzotuzdokuzbinyüzotuzdokuz (kilo)arpa, üçbinaltmışbir (kilo) bulgur, altıbinsekizyüzaltmışdokuz dakik (un) ki ikiyüzotuzaltıbinbeşyüzyirmiiki veRefahiye’yeyüzyirmiüçbinkırkbir buğday, yüzdörtbinaltıyüzyirmialtı (kilo)arpa, altmışaltıbinüçyüzaltmışyedi (kilo)dakik (un), onaltıbinsekizyüzyetmişyedi (kilo)bulgur, dokuzbinsekizyüzdoksanyedi peksimed, onbirbinyüzellidört (kilo)şeker’le üçyüzotuzbindokuzyüzaltmışiki veMülk-i Şerif’eyüzyirmibinyüzseksenüç (kilo)buğday, beşbin (kilo)arpa, onbinseksenbir peksimed ki yüzotuzbeşbinikiyüzaltmışdört veSamsun’aonbeşbinikiyüzdoksandört (kilo)buğday, yirmibeşbindokuzyüzyirmibeş (kilo)arpa, altıbindörtyüzelli peksimed kikırkyedibinaltıyüzyetmişaltı ve Çarşanba’yaotuzdokuzbinaltıyüzalmışaltı (kilo)bulgur ve Ünye’ye iki yüz otuz beş (kilo) arpa, yedi bin yirmi yedi dakik (un) ki yedi bin iki yüz altmış iki kilo ki minhaysi’l-mecmu’ (toplanan bir araya getirilen)dokuz yüz yirmi sekiz bin dokuz yüz kırk yedi kilo ve vilâyet dâhilinde bulunan mutavassıt (orta)anbarlara da iki milyon üç yüz otuz yedi bin üç yüz atmış altı kilo erzak sevk edildiğimâruzdur.Fi 29 Teşrin-i evvel Sene 1331 / Vali Muammer.6
Araştırmacı, Yazar Sayın Murat Dursun TOSUN’un gayretleriyle bizlere ulaşan belgelerle ilgili üç bölümlük yazı dizimizi böylece tamamlamış olduk. Teşekkürlerimle…
KAYNAKÇA :
1TOSUN, Murat Dursun – 1903’te Giresun Kaymakamının Azledilmesi, 09 Nisan 2016, Arşiv Fon Kodu:DH.MKT. Dosya No.: 753, Gömlek No.: 29, 22 (Ca) Cemaziye’l-evvel 1321 (16 Ağustos 1903),https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/04/09/1903de-giresun-kaymakaminin-azledilmesi/
2TOSUN, Murat Dursun – 1810 Tarihli Bir Belgede Hazinedarzâde Süleyman Ağa’nın Maiyyetine Talep Ettiği A’yanların Adları, 03 Kasım 2015, Arşiv Fon Kodu: HAT, Dosya No.: 983, Gömlek No.: 41650 D, Tarihi: 01 (Z) Zilhicce 1225 (28 Aralık 1810)https://muratdursuntosun.wordpress.com/2015/11/03/1810-tarihli-bir-belgede-hazinedarzade-suleyman-aganin-maiyyetine-talep-ettigi-ayanlarin-adlari/
4TOSUN, Murat Dursun –Canikli Ali Paşa’nın Kardeşi Süleyman Paşa’nın Ailesine Nafaka Bağlanması, 23 Nisan 2015, Arşiv Fon Kodu: Cevdet Zabtiye, Dosya No.: 25, Gömlek No.: 1208, Tarihi: 24 (C) Cemaziye’l-ahir 1195 (17 Haziran 1781)https://muratdursuntosun.wordpress.com/2015/04/23/canikli-ali-pasanin-kardesi-suleyman-pasanin-ailesine-nafaka-baglanmasi/
5TOSUN, Murat Dursun –Karahisar-i Şarkî Sancağı Ezbider-i Bâlâ Köyünde Bulunan Ermeni Kilisesinin 1856’da Tamiri, 22 Kasım 2014,Arşiv Fon Kodu: A.}AMD. Dosya No.: 76, Gömlek No.: 21, Tarihi: 1273 (1856-1857)https://muratdursuntosun.wordpress.com/2014/11/22/karahisar-i-sarki-sancagi-ezbider-i-bala-koyunde-bulunan-ermeni-kilisesinin-1856-da-tamiri/
6TOSUN, Murat Dursun – Birinci Dünya Savaşı’nda Sivas’tan Muhtelif Yerlere Yollanan Erzaklar, 04 Kasım 2014, Arşiv Fon Kodu: DH. İ.UM.EK.Dosya No.: 12, Gömlek No.: 6, Tarihi: 5 Muharrem 1334 (13 Kasım 1915), https://muratdursuntosun.wordpress.com/2014/11/04/birinci-dunya-savasinda-sivastan-muhtelif-yerlere-yollanan-erzaklar/
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.